Ερώτηση : 1 Ο Τάφος του Ταλμπιότ και το οστεοφυλάκιο του Ιακώβου
.Shimon Gibson, Οι τελευταίες ημέρες του Ιησού με βάση τα αρχαιολογικά Ευρήματα, (Μτφρ. Σ. Δεσπότη, Ι. Γρηγοράκη), Αθήνα: Ουρανός 2010http://www.psichogios.gr/site/ Books/show?cid=1000233.
Έπνεε άνεμος προσδοκίας στην αίθουσα όταν οι παριστάμενοι απέσυραν το μαύρο ύφασμα που κάλυπτε δύο λίθινα κουτιά (οστεοφυλάκια) τα οποία έφεραν επιγραφές. Έτσι λέχθηκε στους συναγμένους δημοσιογράφους ότι δεν επρόκειτο για κανέναν άλλον παρά για τον Ιησού τον του Ιωσήφ και της Μαρίας της . Η ανάσα ήταν κομμένη, όταν πραγματοποιήθηκε η αγγελία. Η συνέντευξη τύπου πραγματοποιήθηκε το Φεβρουάριο στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης και οργανώθηκε από το Discovery Channel, και τους Simcha Jacobovici, James Cameron που γύρισαν το ντοκυμαντέρ The Lost Tomb. Όντως ήταν μια δραματική στιγμή, με ένα πάνελ ειδικών έτοιμων να απαντήσουν σε ερωτήσεις πάνω στη σκηνή και με τα ατελείωτα φλάς των καμερών να αποθανατίζουν τη στιγμή για τους μεταγενέστερους. Οι δύο βασικές ερωτήσεις που βρίσκονταν στα χείλη κάθε δημοσιογράφου, στη σιωπή που ακολούθησε την αγγελία ήταν εάν υπήρχε ικανοποιητική επιστημονική απόδειξη ότι όντως ανακαλύφθηκε ο οικογενειακός τάφος του Ιησού και εάν αυτό τελικά αυτό το εύρημα επηρεάζει τον Χριστιανισμό;
Και εγώ παρακολούθησα τη συνέντευξη τύπου αν και είχα αμφιβολίες αναφορικά με τη αμφισβητούμενη ερμηνεία που έδιναν στον τάφο Ταλπιότ ως οικογενειακό τάφο του Ιησού. Αλλά θεωρούσα σημαντικό να είμαι παρών, πρώτον επειδή ήμουν ένα από τα μέλη της ομάδας που ανέσκαψαν τον τάφο και δεύτερον ήθελα να εκφράσω την μου επί του θέματος και να προσφέρω στους δημοσιογράφους μια άλλη διάσταση της αφήγησης.
Ο τάφος ανασκάφηκε πριν από 28 χρόνια στη πλαγιά ενός λόφου που κοιτά δυτικά εντός της περιοχής του ανατολικού Ταλπιότ. Πρόκειται για ένα νέο κατοικήσιμο προάστιο που οικοδομήθηκε περί τα δύο χιλιόμετρα νότια της αρχαίας Ιερουσαλήμ.
Εκείνη την Παρασκευή λίγο αργότερα και αφού οι αρχαιολόγοι εγκατέλειψαν το χώρο, ένα εντεκάχρονο παιδί με το όνομα Ουριήλ, επιστρέφοντας από το σχολείο μπήκε στην οικοδομική περιοχή και είδε την είσοδο της σπηλιάς. Αυτό έγινε αφού είχε ήδη ακούσει μια έκρηξη στην περιοχή. Αναφέρει ότι εκείνη την ώρα υπήρχε μόνον ένας Άραβας φύλακας και όλοι οι χτίστες είχαν επιστρέψει σπίτι. Μπήκε στη σπηλιά, κατάλαβε ότι είναι τάφος και επέστρεψε κατόπιν σπίτι για να το αναφέρει στη μητέρα του Rivka Maoz. Η μητέρα προσπάθησε να έλθει σε επαφή με τα κεντρικά της αρχαιολογικής εταιρείας, αλλά ανεπιτυχώς αφού όλοι είχαν επιστρέψει ήδη στα σπίτια τους. Το Σάββατο δεν γίνονταν ανασκαφές και η επιφυλακή στην υπό ανέγερση περιοχή ήταν ελαστική. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επισκεφθούν τον τάφο για να τον ερευνήσουν τα ντόπια παιδιά που άκουσαν γι’ αυτόν. Έτσι πήραν κάποια ανθρώπινα οστά από τον τάφο τα οποία και μετακινήθηκαν από τον χώρο. Η Rivka Maoz συνεπικουρούμενη και από το παιδί της, ευσυνείδητα περισυνέλεξε τα οστά από τα παιδιά και τα τοποθέτησε σε πλαστική τσάντα. Όταν οι ανασκαφές ξαναάρχισαν την Κυριακή, ο Ουριήλ παρέδωσε τα οστά στους αρχαιολόγους.
Μέσα στη σπηλιά μπορούσα να διακρίνω το εσωτερικό του θάλαμο άθικτο. Σημάδια από τα εργαλεία, τα κοπίδια του ξυλοκόπου ήταν εμφανή στους τοίχους και τις οροφές. Ένα σκαλί που οδηγεί κάτω στο θάλαμο που ήταν τετράγωνος (2,9Χ2,9 μέτρα) και είχε μια οροφή ικανοποιητικά υψηλή (2 μέτρα) για να επιτρέπει την όρθια στάση έτσι ώστε τα μέλη της οικογένειας να συμμετέχουν με ευκολία στην κηδεία του συγγενή τους που γινόταν πάνω στα δύο ράφια που εντοπίζονταν μέσα σε αψιδωτά ταφικά μέρη (arcosolia) στους άνω, βόρειους και ανατολικούς, τοίχους της σπηλιάς. Εκεί τοποθετούνταν προκαταρκτικά τα σαβανωμένα σώματα και αφήνονταν να αποσυντεθούν (μια διαδικασία που διαρκούσε περίπου ένα χρόνο). Αργότερα τα οστά μαζεύονταν και τοποθετούνταν σε . Στους χαμηλότερους τοίχους του θαλάμου υπήρχαν -κοχίμ (γύρω στο 1,8 μέτρα βάθος και 0,5 μέτρα σε πλάτος), δύο σε καθέναν από τους τρεις τοίχους. Εκτός ενός, χρησιμοποιούνταν ως αποθηκευτικοί χώροι για οστεοφυλάκια που περιείχαν ανθρώπινα οστά όταν αυτά ξανά ενταφιάζονταν.
Προφανώς είχε χρησιμοποιηθεί βία από τυμβωρύχους στο άνοιγμα της σπηλιάς, αφού συλήθηκε σε κάποιο χρονικό σημείο πριν τη σύγχρονη εποχή. Την εποχή της ανασκαφής αυτή η παραβίαση από παρείσακτους ήταν σαφής εξαιτίας του γεγονότος ότι ο λίθος που έφραζε τη θύρα έλειπε ενώ και ποσότητες χώματος συσσωρεύτηκαν αργότερα εντός της σπηλιάς απ’ έξω (having been washed in from outside). Οι παρείσακτοι ήταν ίσως υπεύθυνοι για τη μετακίνηση των λίθων που έφραζαν τα κοχίμ (αν όντως προϋπήρχαν), το σκούπισμα των αρχικά άθικτων ενταφιασμών από τα ράφια- arcosolia, το σπάσιμο μερικών οστεοφυλακίων (επτά είχαν θραυσθεί και έξι απ’ αυτά ενδεχομένως ξαναποκαταστάθηκαν) και την εκτόξευση από καπάκια δύο οστεοφυλακίων στο πάτωμα του βασικού θαλάμου.
Μόνον εννιά από τα δέκα οστεοφυλάκια από τον τάφο βρίσκονται τώρα στις αποθήκες της Ισραηλιτικής Αρχαιολογικής Εταιρείας στο Μπεθ Σέμες. Πού είναι το δέκατο χαμένο οστεοφυλάκιο; Ο Rahmani στον κατάλογο του 1994 το περιέγραψε ως ένα απλό σπασμένο αντίτυπο. O Tabor πρότεινε ὀτι είναι το ίδιο με το επονομαζόμενο Ιάκωβος υιός του Ιωσήφ, αδελφός του Ιησού, υπονοώντας ότι κλάπηκε και ενδεχομένως κατέληξε στα χέρια του συλλέκτη Oded Golan284. Το στάτους αυτού του τεχνουργήματος είναι ακόμη ασαφές. Το οστεοφυλάκιο είναι αναμφίβολα αυθεντικό, αλλά η (ή κομμάτι του) ίσως είναι πλαστή και ο κάτοχος βρίσκεται στα δικαστήρια υπερασπιζόμενος την υπόθεσή του. Είμαι της άποψης ότι ακόμη κι αν η επιγραφή αποδειχθεί αυθεντική, το οστεοφυλάκιο είναι άχρηστο για ιστορικές μελέτες επειδή δεν έχουμε πληροφορίες για την πρωταρχική προέλευση. Όντως τα ονόματα Ιακώβ, Ιωσήφ και Ιησούς ήταν συνήθη για άρρενες τον 1ο αι. μ.Χ. Ενώ μπορώ να διακρίνω πόσο ελκυστικό γεγονός θα ήταν η σύνδεση του επονομαζομένου οστεοφυλακίου Ιακώβ με τον τάφο Ταλπιότ, αυτό είναι απλώς αβάσιμο αφού γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι το δέκατο χαμένο οστεοφυλάκιο ήταν απλό, αδιακόσμητο, και ανεπίγραφο και το σπουδαιότερο σπασμένο. Αυτή η περιγραφή δεν ταιριάζει στο οστεοφυλάκιο του Ιακώβου το οποίο είναι πλήρως διακοσμημένο στη μία πλευρά με διπλές ροζέττες και στην άλλη φέρει μια βαθιά χαραγμένη επιγραφή στην εβραϊκή γραφή. Ωστόσο ο Rahmani πρόσφατα μου έδωσε μία ερμηνεία πώς το δέκατο οστεοφυλάκιο χάθηκε. Όταν παραλήφθηκαν τη δεκαετία του 1980 στο Μουσείο Rockerfeller τα οστεοφυλάκια όσα ήταν διακοσμημένα ή ενεπίγραφα τοποθετήθηκαν σε ράφια, ενώ τα απλά και σπασμένα που ήταν πολλά στην εξωτερική αυλή του Μουσείου. Το πιθανότερο είναι ότι όταν μεταφέρθηκαν στην καινούργια αποθήκη στο Μπεθ Σεμες, το δέκατο σπασμένο δείγμα πετάχθηκε εξαιτίας της έλλειψης χώρου.
Έξι από τα οστεοφυλάκια είχαν επιγραφές (πέντε σε εβραϊκή γραφή και μία σε ελληνική). Αυτές χαράχτηκαν από διαφορετικά χέρια με ή βελόνα. Η τοποθεσία των επιγραφών ποικίλλει: τρεις βρίσκονταν μπροστά στο οστεοφυλάκιο και μια άλλη πίσω, ενώ δύο κοντά στο τέρμα και μία μέσα. Οι επιγραφές αρχικά αναγνώσθηκαν από τον L.Y. Rahmani (συνεπικουρούμενο από τον L.Di Segni) και δημοσιεύτηκαν σε κατάλογο που επιμελήθηκε για τα ιουδαϊκά οστεοφυλάκια.
(1) Ο Rahmani διαβάζει την ελληνική επιγραφή ως Μαριάμηνου Μάρα (της Μαριάμηνου, που Μάρα), ενώ το Μαριάμηνον ερμηνεύεται ως υποκοριστικό του Μαριάμηνη, μια ανάγνωση βασισμένη σε συγκρίσεις που έγιναν με ελληνικές επιγραφές ύστερης περιόδου που ανακαλύφθηκαν στο κοιμητήριο του Μπεθ Σεαρίμ. Το Μαρα ερμηνεύεται ως εντιμότατη κυρία αλλά στην πραγματικότητα ο ορθός τύπος του εντιμότατη κυρία θα έπρεπε να ήταν Μάρθα. Το όνομα Μάρα είναι είτε εμφατικός τύπος αρσενικού γένους που δεν αρμόζει σε γυναίκα είτε ένας συνηρημένος τύπος της καθομιλουμένης (η παρθένος Μαριάμ και αγίες στην ύστερη συριακή Εκκλησία τιτλοφορούνται ). Πρόσφατα ένας αριθμός ερευνητών πρότειναν, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, ότι η επιγραφή θα έπρεπε να αναγνωσθεί ως Μαριάμη και Μάρα, το οποίο σημαίνει ότι αποτυπώνονται τα ονόματα δύο διαφορετικών ατόμων, της Μαριάμη και της Μάρα. Το πρώτο αποτελεί παραλλαγή δύο πολύ συνηθισμένων ιουδαϊκών ονομάτων τον 1ο αι. μ.Χ.: Μιριάμ/ και Μαρία. Το δεύτερο όνομα Μάρα γενικά θεωρείται ως σύντμηση του Μάρθα.
(2) Υπάρχει μια βαθιά χαραγμένη επιγραφή στη διακοσμημένη πλευρά του οστεοφυλάκιου στα εβραϊκά Yehuda bar Yeshua. Τα ονόματα Yehuda (Ιούδας) και Yeshua (Ιησούς) ήταν πολύ δημοφιλή τον 1ο αι. μ.Χ. Ο Rahmani πρότεινε ότι αυτό το πρόσωπο ήταν το παιδί του Yeshua (?) bar (= υιού του) Yehosef που απαντά σε μια επιγραφή ενός άλλου οστεοφυλάκιου (βλ. κατωτέρω Νο 4).
(3) Οι επιγραφές σε εβραϊκή γραφή προέρχονται από διαφορετικά χέρια: Matya και Mata, εξωτερικά και εσωτερικά του οστεοφυλάκιου. Και τα δύο είναι συντμήσεις του ονόματος Matityahu (Ματθαίος). Ο Rahmani πρότεινε ότι το yod του δευτέρου ονόματος ίσως έχει φθαρεί και θα έπρεπε να διαβαστεί Matya.
(4) Σύμφωνα με την ανάγνωση των Rahmani και Kloner, μια βιαστικά γραμμένη επιγραφή αναφέρει στα Εβραϊκά Yeshua (?) bar (= υιού του) Yehosef. Το πρώτο όνομα Yeshua (?) δεν είναι καθόλου ευδιάκριτο και ίσως έχει χαραχτεί πάνω σε ένα προγενέστερο όνομα (όπως πρότεινε ο Pfann). Στο πρώτο όνομα προηγείται ένα X χαραγμένο από τη βελόνα του κατασκευαστή.
(5) Μία άλλη εβραϊκή επιγραφή στα εβραϊκά διαβάζει Yose που αποτελεί σύντμηση του Yehosef (Ιωσήφ). Και αυτό ήταν πολύ δημοφιλές όνομα τον 1ο αι. μ.Χ. Αυτό το Yose ίσως αποτελούσε το όνομα του πατέρα ατόμου (ταυτοποιημένου ως Yeshua) που απαντά σε μια επιγραφή σε άλλο οστεοφυλάκιο (βλ. ανωτέρω Νο. 4).
(6) Μία άλλη επιγραφή διαβάζει Marya.
H εισήγηση ότι ο τάφος Ταλπιότ ίσως ήταν οικογενειακός τάφος του Ιησού παγκοσμίως έχει προκαλέσει πολλή συζήτηση. Πέρα από τη γενική αποδοχή της ομοιότητας μεταξύ συγκεκριμένων ονομάτων στα οστεοφυλάκια Ταλπιότ με τα ονόματα που είναι γνωστά από τα Ευαγγέλια (Ιησούς, Μαρία και Ιωσήφ), το βασικό σκεπτικό αυτού του επιχειρήματος είναι ότι το σε ένα από τα δύο οστεοφυλάκια είναι τύπος του ονόματος Μαριάμνη, που θα πρέπει να ταυτιστεί με αυτό της Μαρίας της Μαγδαληνής και ότι το όνομα Yose στο άλλο οστεοφυλάκιο πρέπει να ταυτιστεί με εκείνο του Ιωσή, αδελφού του Ιησού (Μκ. 6, 3). Αυτή ο συνδυασμός ονομάτων, εάν εξεταστεί στατιστικά στο πλαίσιο εμφάνισης των ιουδαϊκών ονομάτων αυτής της περιόδου, θεωρείται ότι παρέχει ισχυρή υποστήριξη της υπόθεσης ότι πρόκειται για τον οικογενειακό τάφο του Ιησού.
Η πρόταση ότι το όνομα Μαριάμνη είναι αυτό της Μαρίας της Μαγδαληνής βασίζεται σε ένα συσχετισμό των δύο, ο οποίος απαντά στις Πράξεις του Φιλίππου. Ωστόσο επειδή αυτό το κείμενο χρονολογείται από τον 4ο αι. και οι μοναδικές άλλες πιθανές αναφορές στη Μαρία τη Μαγδαληνή ως Μαριάμνης απαντούν σε συγγράμματα του Ιππολύτου το 2ο αι. πρέπει να είμαστε εξαιρετικά επιφυλακτικοί στην πρόταση ότι η Μαριάμνη θα μπορούσε να είναι το αληθινό όνομα της Μαρίας της Μαγδαληνής.
Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, η ορθή ανάγνωση για την επονομαζόμενη επιγραφή Μαριάμνη φαίνεται να είναι και Μάρα, συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε πρόσφατα πλήθος ερευνητών. Αυτό συνεπάγεται ότι στο οστεοφυλάκιο τοποθετήθηκαν, τα σκελετικά υπολείματα δύο γυναικών, μητέρας και κόρης, ή ίσως και δύο αδελφών. Εάν αποδεχτούμε αυτή την ανάγνωση τότε ολόκληρο το επιχείρημα σχετικά με την ταύτιση της Μαριάμηνης με τη Μαριάμνη και της Μαριάμνης με τη Μαρία τη Μαγδαληνή καταρέει. Επιπλέον το όνομα Yose σε ένα από τα άλλα οστεοφυλάκια θα μπορούσε να είναι όντως συντετμημένος τύπος του Ιωσήφ. Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι το ίδιο με το όνομα Yehosef, που είναι πατέρας του Yeshua σε άλλο οστεοφυλάκιο στον τάφο, ο οποίος με της σειρά του ήταν ο πατέρας του Yehuda. Έτσι εάν απορρίψουμε τους συσχετισμούς με τη Μαρία τη Μαγδαληνή και τον αδελφό του Ιησού Yose, τότε απλώς μένουμε με μια ομάδα οστεοφυλακίων που έχουν συνήθη ιουδαϊκά ονόματα του 1ου αι. μ.Χ. Συνεπώς δεν υπάρχει τίποτε που να συνδέει αυτόν τον τάφο με τον οικογενειακό τάφο του Ιησού. Στην καλύτερη περίπτωση τα ονόματα των οστεοφυλακίων είναι απλώς υπαινικτικά αλλά τίποτε παραπάνω.
