Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Συστημάτων (ΠΔΣ 218)

Θα διερευνήσουμε την έννοια της «ποιότητας» στην εκπαίδευση, κάνοντας αναδρομή από τη δεκαετία του 1950 ως σήμερα. Η διερεύνησή μας θα είναι ιστορική αλλά και συγκριτική. Θα δούμε ότι σε διαφορετικές χώρες και διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα έχουν δημιουργηθεί διαφορετικές ιδέες για την «ποιοτική» εκπαίδευση, καθώς και για το «καλό» εκπαιδευτικό σύστημα. Τέτοιες ιδέες, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, υπήρξαν κατά καιρούς η «ανταγωνιστικότητα», η «ισότητα εκπαιδευτικών ευκαιριών», η «οικονομική ανάπτυξη μέσω της εκπαίδευσης» κλπ. Θα δούμε πώς αυτές οι γενικές ιδέες (κατά άλλους «οράματα» ή «συνθήματα») μεταγράφτηκαν σε συγκεκριμένη εκπαιδευτική πολιτική. Θα δούμε για παράδειγμα τις λεγόμενες περιοχές εκπαιδευτικής προτεραιότητας στις H.Π.Α. και τη Βρετανία, το κίνημα για το λεγόμενο «ενιαίο σχολείο», την ανάγκη που γέννησε τους προδρόμους των σημερινών τεχνολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στη χώρα μας, την περίπτωση της δημιουργίας του Ενιαίου Πολυκλαδικού Λυκείου, καθώς και του σημερινού Ενιαίου Λυκείου κλπ. 

Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι οι παγκόσμιες μελέτες της μαθητικής επίδοσης αποτελούν τη μεγαλύτερη «βιομηχανία» εκπαιδευτικής έρευνας των καιρών μας. Η μελέτες αυτές καθαυτές, καθώς και τα αποτελέσματά τους έχουν ταυτιστεί -λανθασμένα κατά μια άποψη- με την ίδια την έννοια της «ποιότητας του εκπαιδευτικού συστήματος». Έτσι, θα γνωρίσουμε τις σχετικές μελέτες, καθώς και τους οργανισμούς οι οποίοι τις διεξαγάγουν (ιεα, iaep, οοσα κλπ.). Θα παρουσιάσουμε εν συντομία τα αποτελέσματα των μελετών, αλλά θα ασχοληθούμε περισσότερο με τα αποτελέσματα της πιο πρόσφατης -και κατά τη γνώμη πολλών και περισσότερο σημαντικής- μελέτης: το πρόγραμμα για την αξιολόγηση της μαθητικής επίδοσης σε διεθνές επίπεδο, γνωστό ως Progamme forInternational Student Assessment (PISA), καθώς και την πρόσφατη έκδοση του ΟΟΣΑ με τίτλο Education at a Glance.
Ερώτημα: Αν παραβλέψουμε τη στατιστική σημαντικότητα των αποτελεσμάτων, πόσο σημαντικά είναι τα αποτελέσματα των διεθνών μελετών από ουσιαστική και παιδαγωγική άποψη;

Δύο γραμμές κριτικής (άμυνας;) έχουν καταγραφτεί εκ μέρους των εκπαιδευτικών σε σχέση με τις παγκόσμιες μελέτες μαθητικής επίδοσης. Η πρώτη -περισσότερο διαδεδομένη- είναι ιδεολογικής φύσεως και ασχολείται με το κατά πόσο είναι δεοντολογικό να επιτρέψουμε τη διείσδυση του λεγόμενου «οικονομισμού» στα εκπαιδευτικά ζητήματα («Από πότε οι οικονομολόγοι του ΟΟΣΑ απέκτησαν παιδαγωγική θεωρία», διερωτώνται ορισμένοι). Η δεύτερη γραμμή κριτικής ανήκει περισσότερο στον «τεχνικό» τομέα και υποστηρίζει, μεταξύ άλλων ότι: (α) δεν μπορούμε να κατασκευάσουμε αντικειμενικά κριτήρια για την αξιολόγηση της μαθητικής επίδοσης για όλους τους μαθητές (έστω και μόνο για τις χώρες-μέλη του οοσα), καθώς και (β) ότι οι συγκρίσεις μεταξύ των χωρών είναι ελάχιστα σημαντικές, αφού οι σημαντικότερες πηγές της διακύμανση της επίδοσης των μαθητών (συνδεδεμένη μάλιστα με σημαντικά προβλήματα εκπαιδευτικής πολιτικής) βρίσκονται στο εσωτερικό των χωρών και όχι μεταξύ των χωρών. Οι εκπρόσωποι των διεθνών διαγωνισμών μαθητικής επίδοσης έχουν απαντήσεις στην κριτική, κυρίως στο «τεχνικό» τμήμα αυτής.
Ερώτημα: Είναι πειστικές οι απαντήσεις τους; 

Τι είναι τα standards (στάνταρτς) στην εκπαίδευση; Δύσκολο να δώσουμε έναν ορισμό. Με απλό τρόπο, όμως, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τα στάνταρτς δεν είναι τίποτα άλλο από συγκεκριμένα -και σημαντικά- στατιστικά στοιχεία ή δείκτες, οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι με κάποια συγκεκριμένη εκπαιδευτική θεωρία ή με κάποιο συγκεκριμένο όραμα για την ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος. Ένα τέτοιο όραμα είναι, για παράδειγμα, το να φτάσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες στη Γαλλία να έχουν το baccalaureate σε υψηλά ποσοστά μέσα στον γενικό πληθυσμό. Σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα (υπάρχουν και χώρες με περισσότερα του ενός) έχουμε άλλα πλαίσια όσον αφορά τα εκπαιδευτικά στάνταρτς˙ πλαίσια ίσως περισσότερο προσανατολισμένα στο αναλυτικό πρόγραμμα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κάθε συστήματος. Θα παρουσιαστούν αρχικά κάποια συστήματα ελέγχου των εκπαιδευτικών στάνταρτς σε μια σειρά από χώρες. Άλλες χώρες, όμως, όπως η Γερμανία, δεν βασίζονται στα στάνταρτς όσον αφορά την εξαγωγή συμπερασμάτων για την ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος. Γιατί γίνεται αυτό; Μήπως η ανάγκη για εκπαιδευτικά στάνταρτς γεννήθηκε όταν οι πολίτες σε πολλές χώρες άρχισαν να δυσπιστούν απέναντι στους εκπαιδευτικούς;
Ερώτημα: Τι είδους στάνταρτς χρειαζόμαστε για την εκπαίδευση;

Θα παρουσιαστούν βασικές γνώσεις τεχνικής φύσεως, οι οποίες είναι χρήσιμες: σημαντικές για όσους και όσες ασχολούνται με ζητήματα εκπαιδευτικής αξιολόγησης. Συγκεκριμένα, θα παρουσιαστούν τρία αντικείμενα: (α) τα ιεραρχικά γραμμικά μοντέλα, (β) η έννοια της εκπαιδευτικής σημαντικότητας και (γ) η Ψυχομετρία. Ως προς το πρώτο ζήτημα θα δούμε στατιστικές τεχνικές, με τις οποίες πετυχαίνουμε να μετρήσουμε τη συμβολή πολλών παραγόντων ή δεικτών, ανεξάρτητα από το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται αυτοί οι δείκτες. Για παράδειγμα, το «φύλο» βρίσκεται στο επίπεδο των ατόμων (μαθητών και μαθητριών) ενώ μια εκπαιδευτική παρέμβαση γίνεται συνήθως σε επίπεδο τάξης, σχολείου, περιφέρειας κλπ. Με τις νέες τεχνικές όλα αυτά εξετάζονται ταυτοχρόνως. Ως προς το δεύτερο ζήτημα θα αναφερθούμε στην έννοια και τη μέτρηση της «εκπαιδευτικής σημαντικότητας». Λέγοντας «εκπαιδευτική σημαντικότητα» εννοούμε όχι τη γνωστή «στατιστική σημαντικότητα» στις έρευνες αλλά το κατά πόσο τα ευρήματα μας είναι σημαντικά για την άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής. Για παράδειγμα, θα μπορούσε ο παράγοντας «μέγεθος του σχολείου» να εμφανίζεται ως στατιστικά σημαντικός σε μια αξιολογική έρευνα, αλλά να μην είναι ουσιαστικά σημαντικός από άποψη άσκησης εκπαιδευτικής πολιτικής. Τέλος, ως προς το τρίτο ζήτημα θα αναφερθούμε στην έννοια της ψυχομετρίας επειδή τα εκπαιδευτικά συστήματα αξιολογούνται κυρίως μέσω αντικειμενικών τεστ. 

Η έννοια της «αποτελεσματικότητας» έχει στον χώρο της εκπαίδευσης μια ιστορία 35 ετών. Από τις πρώτες έρευνας κοινωνιολογικού τύπου του Coleman και του Εdmods στις Η.Π.Α. μέχρι τις πρόσφατες μελέτες σε Βρετανία, Ολλανδία, Αυστραλία και αλλού, μελετητές από όλο τον κόσμο αναζητούν τα χαρακτηριστικά ενός καλού σχολείου και ενός καλού εκπαιδευτικού συστήματος. Σκοπός της ενότητας αυτής είναι η παρουσίαση ερευνητικών δεδομένων, ευρημάτων, μοντέλων, καθώς και ερευνητικών εργαλείων σχετικά με την έννοια της αποτελεσματικότητας.
Ερώτημα: Πώς θα μπορούσαν οι θεωρητικές αφετηρίες και τα ερευνητικά εργαλεία της «εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα» να συνεισφέρουν στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού μας συστήματος; 

Ο ΟΟΣΑ έχει αναπτύξει έξι σενάρια για το μέλλον του σχολείου και για την ποιότητα της εκπαίδευσης. Σκοπός της ενότητας αυτής είναι τόσο η γνωριμία με τα σενάρια αυτά, όσο και η προβολή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας.
Ερώτημα: Ποιο είναι το πιθανότερο σενάριο για τη χώρα μας και ποια δυναμική θα μπορούσε να μας πάει εκεί;

Διάχυτη είναι η άποψη ανάμεσα στους υπεύθυνους για τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, καθώς και σε πολλά μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, ότι το εκπαιδευτικό σύστημα λειτουργεί ως εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης. Εντούτοις, βλέπουμε ότι τα Οικονομικά της Εκπαίδευσης δεν έχουν την άνθιση που είχαν στη δεκαετία του 1970, ενώ διδακτορικές διατριβές δεν εκπονούνται πλέον στο αντικείμενο αυτό με τους ρυθμούς που εκπονούνταν παλαιότερα. Επίσης, δεν έχει γίνει δυνατόν να υπάρξει ακόμα μια ολοκληρωμένη θεωρία που να συνδέει την οικονομική ανάπτυξη με την ποιότητα της παρερχομένης εκπαίδευσης. Όμως, ένα σημείο στο οποίο πραγματοποιούνται σήμερα ενδιαφέρουσες έρευνες από την πλευρά των οικονομολόγων είναι ο τομέας του ελεύθερου ανταγωνισμός μεταξύ των σχολείων και η πολιτική των εκπαιδευτικών κουπονιών (educational vouchers). Ποια είναι τα κυριότερα επιχειρήματα υπέρ και κατά του ανταγωνισμού και της χορήγησης εκπαιδευτικών κουπονιών;
Ερώτημα: Πόσο ρεαλιστική θα ήταν για τη χώρα μας η πρόταση να σταματήσει η Πολιτεία να πληρώνει τους εκπαιδευτικούς, χορηγώντας παράλληλα στους γονείς εκπαιδευτικά κουπόνια, με σκοπό την εκπαιδευτική αξιολόγηση μέσω των δυνάμεων της αγοράς (Βλ. http://www.youtube.com/watch?v=rJXB6lXBzoM&feature=related).

«Φροντιστήρια» και «ιδιαίτερα μαθήματα» στην Ελλάδα, «juky» και «yobikô» στην Ιαπωνία: «Σκιώδη» εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία επηρεάζουν τη ποιότητα του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος. Η συζήτηση στην Ελλάδα μόλις τώρα αρχίζει, ενώ έχουμε και ερευνητικά δεδομένα από τη πλευρά της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των σκιωδών εκπαιδευτικών συστημάτων, ποια ανάγκη τα γεννάει, ποια είναι τα οικονομικά τους δεδομένα, ποιοι διδάσκουν σε αυτά και πώς επηρεάζεται τελικά το δημόσιο σχολείο; Αυτά τα ερωτήματα θα μας απασχολήσουν.
Ερώτημα: Τι πρέπει τελικά να θεωρούμε «παραπαιδεία» στη χώρα μας, σε ποιο βαθμό το φροντιστήριο συνδέεται με το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των γονέων και πώς η παρακολούθησή του συμβάλλει στην βελτίωση της επίδοσης των μαθητών και μαθητριών;

Εκτός από τις παγκόσμιες μελέτες της μαθητικής επίδοσης, οι εφημερίδες στη χώρα μας δημοσιεύουν κάθε καλοκαίρι τις βάσεις εισαγωγής στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, κάνοντας συχνά τη γενική διαπίστωση ότι «οι βάσεις πέφτουν» (βλ. π.χ. το άρθρο του Απόστολου Λακασά στην εφημερίδα Η Καθημερινή στις 12-8-2001 με τίτλο «οι βάσεις πέφτουν, η Παιδεία ακροβατεί»). Πρόσφατα καθιερώθηκε ότι δεν θα εισάγονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μαθητές που έχουν μέσο όρο στα εξεταζόμενα μαθήματα μικρότερο της βάσης («10»). Πολλοί επαΐοντες, ανάμεσα στους οποίους και ο πρώην Υπουργός Παιδείας Γεράσιμος Αρσένης, δεν θεωρούν ότι το μέτρο αυτό θα συμβάλλει στην βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού συστήματος της Ελλάδας. Κάποιοι θα υποστήριζαν ότι τα αποτελέσματα εξετάσεων εισαγωγής από τη μία κατώτερη εκπαιδευτική βαθμίδα σε κάποια ανώτερη εκπαιδευτική βαθμίδα (στην ουσία πρόκειται για γραπτούς διαγωνισμούς) δεν είναι τα πλέον κατάλληλα για την μελέτη της ποιότητας του εκπαιδευτικού συστήματος.
Αυτό θα είναι και το ερώτημα στην ενότητα αυτή: μπορούν τα αποτελέσματα των εξετάσεων εισαγωγής να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες για την ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος και, αν όχι, τι είδους εξετάσεων χρειαζόμαστε; 

Στην ενότητα αυτή θα συζητήσουμε πιθανούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε στην αξιολόγηση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Οι συμμετέχοντες θα καταθέσουν τις απόψεις τους και θα προχωρήσουν σε διάλογο και βελτίωση των ιδεών τους.

Κείμενα που θα διανεμηθούν

Ethics and corruption in education. Jacques Hallak and Muriel Poisson (Unesco,2002).
Private tutoring: a hidden educational problem. Mansourg Hussein (short paper, University of Southampton, χ.χ.).
«Immigrant workers and the shadow education system». Mary-Ellen Boyle (Educational Policy, 1999).
Adverse effects of private supplementary tutoring: dimensions, implications, and government responses. Mark Bray (Unesco,2003).
«Private tutoring and public corruption: a cost-effective education system for developing counties». Bagala Biswal (The Developing Economies, 1999).
Shadow education: school quality and demant for private tutoring in Korea. Taejong Kim (Kyoto University, 2005).
Shadow education system: private tutoring and its implications for planners. Mark Bray (Unesco, 1999).
«The transformation of private tutoring: education in a franchise form». Janice Aurini and Scott Davies (paper presented at the annual meeting of the CSAA, 2003).