Ερμηνεία και Ερμηνευτική της Καινής Διαθήκης

το Ιωάννειο ζήτημα: Ποιος είναι ο αυτού του Ευαγγελίου; Πως μπορούμε να εκτιμήσουμε την ιστορική του αξιοπιστία; Το ίδιο το Ευαγγέλιο στην αφήγηση του Πάθους περιέχει μία ξεκάθαρη διατύπωση. Αναφέρεται ότι ένας εκ των τρύπησε με μία λόγχη τον Ιησού στην καὶ εὐθέως ἐξῆλθεν αἷμα καὶ ὕδωρ. Μετά από αυτό ακολουθούν οι σημαντικοί λόγοι: καὶ ὁ ἑωρακὼς , καὶ ἀληθινὴ αὐτοῦ ἐστιν ἡ μαρτυρία, καὶ ἐκεῖνος οἶδεν ὅτι ἀληθῆ λέγει, ἵνα καὶ ὑμεῖς ητε] (Ιω. 19, 34). Το Ευαγγέλιο ανάγεται σε έναν μάρτυρα. Προφανώς ο μάρτυρας αυτός είναι ο μαθητής που στεκόταν κάτω από το και ο Χριστός αγαπούσε (19, 26)και αναφέρεται στο Ιω. 21, 24. Η μορφή του απαντά επίσης ακόμη στα Ιω.1, 35. 40. 18, 15-16. Αλλά ποιος είναι αυτός ο μαθητής; Το Ευαγγέλιο δεν τον κατονομάζει άμεσα. Μέσω της σύνδεσης με τον όσο και με την κλήση των άλλων μαθητών μας σκιαγραφεί τη μορφή του Ζεβεδαίου Ιωάννου, χωρίς όμως να τον αναφέρει . Στη σύγχρονη εποχή διαρκώς εγείρονται μεγαλύτερες για την ταύτιση αυτή. Είναι δυνατόν ο από τη λίμνη Γενησαρέτ να γράψει αυτό το Ευαγγέλιο που προσεγγίζει βαθύτατα το του Θεού; Μπορούσε ο Γαλιλαίος χειρώνακτας να είναι τόσο συνδεδεμένος με τη γλώσσα και τη σκέψη της ιερατικής των Ιεροσολύμων; Μπορεί να είναι συγγενής με την υψηλή ιερατική όπως αφήνει το κείμενο να εννοηθεί (18, 15); Πρόσφατα όμως αποδεικνύεται ότι μία τέτοια ταύτιση είναι . Οι τάξεις των ιερέων διαδέχονταν η μία την άλλη στη διακονία φορές το χρόνο. Η εφημερία διαρκούσε κάθε φορά . Μετά το τέλος της ο ιερέας επέστρεφε στον τόπο του ασκώντας για τα προς το ζην. Επιπλέον εξάγεται από το Ευαγγέλιο ότι ο Ζεβεδαίος δεν ήταν ένας ψαράς αλλά απασχολούσε αρκετούς και γι’ αυτό ήταν δυνατό και στους υιούς του να τον αφήσουν. Ο Ζεβεδαίος ίσως είναι ο οποίος συγχρόνως έχει την ιδιοκτησία και το επάγγελμά του του στη Γαλιλαία. Διέθετε μάλλον μόνον ένα κατάλυμα είτε δίπλα είτε εντός κάποιου μέρους της πόλεως των Ιεροσολύμων κατοικημένο από τους . εκεί πραγματοποιήθηκε το τελευταίο Δείπνο. Κατά το ιουδαϊκό έθιμο ο ή στην απουσία του ο γυιός του καθόταν στη δεξιά πλευρά του φιλοξενουμένου απλώνοντας το κεφάλι του στο του. Σε κάθε περίπτωση είναι δυνατό κατά τη σύγχρονη έρευνα το πρόσωπο του Ιωάννου του υιού του να θεωρηθεί ο μάρτυρας που εμφαντικά τονίζει την αυτοψία του και να ταυτίζεται με το πραγματικό συγγραφέα του Ευαγγελίου. Από μαρτυρίες προκύπτει ότι στην Έφεσο υφίστατο μία ιωάννεια , η οποία αναγόταν αφ’ εαυτής στον ηγαπημένο μαθητή του Ιησού και στην οποία όμως κάποιος «] Ιωάννης» ασκούσε την αυθεντία. Αυτός ο «Πρεσβύτερος» εμφανίζεται στη Β’ και Γ’ Ιω. (αντιστοίχως 1, 1) ως αποστολέας και συγγραφέας υπό τον τίτλο απλώς ο «Πρεσβύτερος» (χωρίς να αναφέρει το όνομα ). Είναι τελείως ξεκάθαρο ότι δεν ταυτίζεται με τον Απόστολο. Αυτό σημαίνει ότι εντός του πλαισίου του κανονικού κειμένου συναντούμε τη μορφή του Πρεσβυτέρου. Πρέπει να ήταν στενά συνδεδεμένος με το πρόσωπο του , ή ίσως είχε γνωρίσει και τον ίδιο τον Ιησού. Μετά το θάνατο του Αποστόλου πρόβαλε απόλυτα και ξεκάθαρα ως ο φορέας της του. Στις αναμνήσεις πάντοτε οι δύο μορφές .

Στον Ιωάννη απαντούν επτά φράσεις- ΕΓΏ ΕΙΜΊ, κάτι που δεν είναι φυσικά τυχαίο. Εγώ ειμί ο άρτος της - το του κόσμου- η θύρα- ο καλός - η και η ζωή – ο οδός και η αλήθεια και η ζωή – η άμπελος η αληθινή. σε αυτές τις μεγαλειώδεις εικόνες θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και εκείνη της του ύδιατος, όπου όμως δεν προστίθεται το εγώ ειμί, (4,14. 6,35. 7,38. πρβλ. επίσης 19,34). Οι σημαντικότερες τρεις φράσεις αυτού του είδους ευρίσκονται στον διάλογο του Ιησού. Αυτός κατακλείει λόγια που εκφωνούνται στην εορτή της Σκηνοπηγίας και ο Ιησούς αυτοπαρουσιάζεται ως η πηγή του ζωντανού νερού (7, 37). Στο λαό προκαλείται σχίσμα. όλες αυτές οι εικονικές εκφράσεις (Bildworte) αποτελούν παραλλαγές του ίδιου θέματος, ότι δηλ. ο Ιησούς ήλθε προκειμένου οι άνθρωποι ἔχωσιν καὶ ἔχωσιν (10,10). Υπάρχει μόνο η μία δωρεά της ζωή και μόνον αυτός μπορεί αυτή να την προσφέρει γιατί σε Αυτόν είναι παρούσα η θεϊκή ζωή στην αρχέγονη μορφή και στην ανεξάντλητη … Ο άνθρωπος χρειάζεται και λαχταρά εν τέλει μόνον ένα πράγμα: τη ζωή, την πληρότητα της ζωής, την ευτυχία. Σε ένα χωρίο του Ιωάννη ο Ιησούς κατονομάζει αυτό το απλό το οποίο λαχταράμε: ἵνα ἡ ὑμῶν ᾖ πεπληρωμένη (16,24). Αυτό το ένα, στο οποίο αφορούν πολλές ευχές και ελπίδες του ανθρώπου, εκφράζεται και στη δεύτερη ευχή του Πάτερ ημών: ελθέτω η Σου. Η βασιλεία του Θεού είναι η ζωή στην πληρότητά της, ακριβώς διότι δεν είναι ατομική ευ-τυχία, ιδιωτική , αλλά γιατί ο ερχόμενος στην τέλεια μορφή του είναι ενότητα του Θεού με αυτόν. Ο άνθρωπος εν τέλει χρειάζεται μόνον το ένα στο οποίο περιέχονται τα πάντα. Αλλά μέσω των φαινομενικών επιθυμιών και προσδοκιών πρέπει πρώτα να μάθει να κατανοεί αυτό που πραγματικά χρειάζεται και πραγματικά θέλει. Έχει ανάγκη τον . Και έτσι μπορούμε και εμείς να δούμε ότι πίσω από όλους τους εικονικούς λόγους εν τέλει βρίσκεται αυτό: ο Ιησούς μας δίνει τη διότι μας προσφέρει το Θεό. Έχει τη δυνατότητα να το κάνει αυτό γιατί ο ίδιος είναι με το Θεό, είναι . Αυτός αποτελεί το . Αυτός είναι η ζωή. Ακριβώς αυτό το γεγονός αποκαλύπτεται στο Σταυρό ως αληθινή ύψωση. Θα κατονομάσω τα δύο σημαντικά κείμενα που συνσιτούν το υπόβαθρο των συγκεκριμένων φράσεων. Αυτό είναι καταρχάς το Εξ. 3, 14, η σκηνή με τη βάτο, από την οποία ο Θεός προσκαλεί τον και αυτός με τη σειρά του τον ερωτά: Πώς Ως απάντηση του δίνεται το αινιγματικό όνομα , του οποίου τη σημασία διευκρινίζει ο ίδιος ο Θεός με μία επίσης αινιγματική πρόταση: Εγώ εκείνος που Είμαι. Οι ποικίλες ερμηνείες αυτής της φράσης δεν μπορούν να μας απασχολήσουν. Παραμένει όμως ότι ο Θεός προσδιορίζει τον εαυτό του απλώς ως αυτόν που . Υπάρχει αυτόχρημα (πραγματικά). Και αυτό φυσικά σημαίνει επίσης ότι αυτός είναι πάντα για τους ανθρώπους, χθες, σήμερα, αύριο. Στη μεγάλη στιγμή της ελπίδας μιας καινούργιας στο τέλος της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας ο Δευτερο - Ησαΐας ανακαλεί το ευαγγέλιο της φλεγόμενης βάτου και το αναπτύσσει: γένεσθέ μοι μάρτυρες κἀγὼ λέγει Κύριος ὁ Θεός καὶ ὁ παῖς ὃν ἐξελεξάμην ἵνα γνῶτε καὶ πιστεύσητε καὶ συνῆτε ὅτι ἐγώ ! ἔμπροσθέν μου οὐκ ἐγένετο ἄλλος θεὸς καὶ μετ᾽ ἐμὲ οὐκ ἔσται. ἐγὼ ὁ Θεός (εβρ. ἐγώ, έγώ Γιαχβέ) καὶ οὐκ ἔστιν πάρεξ ἐμοῦ σῴζων ἵνα γνῶτε καὶ πιστεύσητε καὶ συνῆτε ὅτι ἐγώ (Ησ. 43, 10κ.ε.). Η αρχαία φόρμουλα ani’ YHWH (Εγώ Γιαχβέ) συμπτύσσεται στη φράση ani’ hu’ – (Εγώ Αυτός, Εγώ ειμί). Το εγώ ειμί γίνεται σαφέστερο έστω κι αν το μυστήριο παραμένει. Στην εποχή στην οποία ο Ισραήλ ήταν χωρίς και , ο Θεός σύμφωνα με τα παραδοσιακά κριτήρια απαλάσσεται από τον ανταγωνισμό άλλων θεοτήτων αφού ένας Θεός δίχως , δεν μπορούσε να λατρευτεί διότι ακριβώς δεν ήταν . Σε αυτήν την εποχή ο Ισραήλ έμαθε να κατανοεί το όντως και του Θεού. Αυτός δεν είναι απλά ο Θεός , ο Θεός λαού και μίας , αλλά ο Θεός αυτόχρημα, ο Θεός του στον οποίο ανήκουν όλες οι χώρες, η γη και ο ουρανός. Ο Θεός που διαθέτει τα , χωρίς να χρειάζεται τη θυσιαστική λατρεία μέσω της προσφοράς μόσχων και ταύρων. Τιμάται μόνον με την επιτέλεση του . Άλλη μια φορά: ο Ισραήλ κατανόησε ότι ο Θεός ήταν αυτόχρημα, ήταν πραγματικά ο Θεός. Και έτσι ανακάλυψε εκ νέου τη σημασία του εγώ ειμί της φλεγόμενης βάτου. Αυτός ο Θεός είναι απλός. Συστήνεται με τη φράση εγώ ειμί ως εκείνος ο οποίος είναι/ στη μοναδικότητά του. Αυτό είναι από τη μία μεριά οριοθέτηση από τις πολλές θεότητες που υπήρχαν αλλά πάνω από όλα θετικά η εμφάνιση της απερίγραπτης μονότητας και . Όταν ο Ιησούς αναφέρει , τότε συσχετίζει αυτή την ιστορία με τον του. Καταδεικνύει τη μοναδικότητά του. Σε αυτόν είναι προσωπικά παρόν το μυστήριο του ενός Θεού. Εγώ και ο Πατέρας είμαστε τόνισε δικαίως ότι ο Ιησούς.το εγώ ειμί δεν προβάλλει στον Εγώ του Πατέρα, αλλά παραπέμπει σε Αυτόν τον Ίδιο . Πρόκειται για το του Πατρός και του Υιού. Επειδή αυτός είναι ο Υιός, του επιτρέπεται να λάβει στα χείλη την του Πατέρα: ὁ ἐμὲ ἑώρακεν τὸν Πατέρα• πῶς σὺ λέγεις• δεῖξον ἡμῖν τὸν Πατέρα; (14, 9). Επειδή ακριβώς έτσι είναι, μπορεί να αναφέρει στα χείλη του τον αποκαλυπτικό λόγο του Πατέρα Του. ο Ιησούς με όλη την ύπαρξή του ζει σε , σε με τον Πατέρα. Από αυτή τη σχέση αιτιολογείται ο τύπος-η διατύπωση εγώ ειμί της φλεγόμενης και του Ησαΐα, ο οποίος (τύπος) βρίσκεται απολύτως ριζωμένος στη σχέση μεταξύ Πατέρα και Υιού. Έτσι απαντώντας στην ερώτηση των Ιουδαίων –και της δικής μας απορίας- Σὺ τίς εἶ; (Ιω. 8, 25) ο Ιησούς παραπέμπει καταρχήν σε Αυτόν που τον απέστειλε και από εκεί ομιλεί εντός του κόσμου. Επαναλαμβάνει άλλη μια φορά τον αποκλαυπτικό τύπο εγώ ειμί, το οποίο τώρα προεκτείνει στα μέλλοντα να συμβούν: ὅταν τὸν Υἱὸν τοῦ Ἀνθρώπου, τότε γνώσεσθε ὅτι ἐγώ , καὶ ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ ποιῶ οὐδέν, ἀλλὰ καθὼς ἐδίδαξέν με ὁ ταῦτα λαλῶ (στ. 28). Στο γίνεται κατανοητή η υιότητά του, η ενότητά του με τον Πατέρα. Ο Σταυρός αποτελεί το πραγματικό . Συνιστά το μεγαλείο της μέχρις . Στο Σταυρό ο Ιησούς βρίσκεται στο ύψος του , που είναι η αγάπη. Εκεί μπορεί κανείς να τον κατανοήσει ως . Τελικά η φλεγόμενη βάτος είναι ο . Η μεγαλύτερη αποκαλυπτική αξίωση, το εγώ ειμί και ο Σταυρός του Ιησού είναι αδιαχώριστα. Εδώ δεν παρατίθενται θεωρίες, αλλά καταδεικνύεται η πραγματικότητα του Θεού στο της Ιστορίας για χάρη μας. Στον αντίλογο των Ιουδαίων ότι δε θα μπορούσε να έχει δει τον , έπεται η απάντηση: ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, πρὶν Ἀβραὰμ γενέσθαι ἐγὼ εἰμί (8, 58). Εγώ ειμί: πάλι απαντάμε το μυστηριώδες απόλυτο εγώ ειμί αλλά αυτή τη φορά σε παραλληλισμό προς το αξίωμα του Αβραάμ. Ο κόσμος της έλευσης και της παρέλευσης, ο κόσμος του και του παρέρχεσθαι στέκεται απέναντι στο εγώ ειμί του Ιησού. Εδώ δεν πρόκειται για μία κατηγορία , αλλά για μία θεμελιώδη διαφορά όσον αφορά στην ουσία. Καθαρά διατυπώνεται η αξίωση του Ιησού σε μία μοναδική κατηγορία ύπαρξης που υπερβαίνει τις ανθρώπινες κατηγορίες.

Ενώ ο Bultmann είχε υποδείξει ότι οι ρίζες του Ευαγγελίου βρίσκονται στο και θεωρούσε ότι ήταν απομακρυσμένες από το ιουδαϊκό και υπόβαθρο, για τη σύγχρονη έρευνα είναι ξεκάθαρο ότι ολόκληρο το Κατά Ιωάννη στηρίζεται στην : Για μένα έγραψε ο αναφέρει ο Ιησούς στους αντιπάλους του (5, 46). Ήδη από την αρχή –κατά τις ιστορίες της των μαθητών- είχε αναφέρει ο Φίλιππος στο Ναθαναήλ: Ὂν ἔγραψεν ἐν τῷ Νόμῳ καὶ οἱ εὑρήκαμεν (1, 45). Το περιεχόμενο των λόγων του Ιησού αποσκοπεί κατά βάθος στο να εκθέσει και να θεμελιώσει την αλήθεια αυτή. Δεν καταπατά τον αλλά αποκαλύπτει και εκπληρώνει το νόημά του. Ο συσχετισμός μεταξύ του Ιησού και του Μωυσή αποκαλύπτεται ήδη προγραμματικά στο τέλος του Προλόγου. Σ αυτό το χωρίο μας παραδίδεται το εσωτερικό κλειδί για την κατανόηση του Ευαγγελίου: ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν͵ καὶ ἀντὶ χάριτος· ὅτι ὁ διὰ Μωϋσέως ἐδόθη͵ ἡ χάρις καὶ ἡ ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο. Θεὸν ἑώρακεν πώποτε· μονογενὴς ( κατά το εκκλησιαστικό κείμενο) ὁ ὢν εἰς τὸν κόλπον τοῦ Πατρὸς ἐκεῖνος ἐξηγήσατο (1, 16-18). Ο Ελθών είναι παραπάνω από το Μωυσή παραπάνω από ένα προφήτη. Είναι ο . Και γι’ αυτό εμφανίζονται τώρα η Χάρη και η Αλήθεια, όχι ως καταστροφή αλλά ως του Νόμου. Η δεύτερη υπόδειξη αφορά στον χαρακτήρα του Ευαγγελίου. Παραλαμβάνει το ρυθμό του από τον κύκλο των του Ισραήλ. Οι μεγάλες εορτές του λαού του Θεού δείχνουν την εσωτερική διάρθρωση της πορείας του Ιησού και αποκαλύπτουν συγχρόνως το βασικό λόγο για τον οποίο ο Ιησούς απευθύνει τη συγκεκριμένη . Αμέσως στην αρχή της δράσεως του Ιησού ευρίσκεται η εορτή του των Ιουδαίων, από την οποία προκύπτει το θέμα του αληθινού και συγχρόνως το θέμα του και της Αναστάσεως (2, 13-25). Η θεραπεία του , η οποία δίνει την αφορμή για τον πρώτο εκτενή λόγο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ, συνδέεται πάλι με μία εορτή των Ιουδαίων (5,1) πιθανόν την εβδομαδιαία εορτή της . Ο πολλαπλασιασμός των άρτων και οι λόγοι οι οποίοι τον ερμηνεύουν, οι μεγάλοι περί Ευχαριστίας λόγοι του Κατά Ιωάννη σχετίζονται με την εορτή του (6, 4). Ο επόμενος λόγος του Ιησού με την επαγγελία περί των ποταμών του ζώντος ύδατος εντοπίζεται στη συνάφεια της εορτής της (7, 38ε.) Τέλος συναντούμε τον Ιησού ξανά στην Ιερουσαλήμ το χειμώνα κατά την εορτή των (10, 22). Ο δρόμος του Ιησού περατώνεται στο τελευταίο του (12, 1), στο οποίο θα χύσει ο ίδιος ως αληθινός πασχάλιος το αίμα του επί του Σταυρού. Θα διαπιστώσουμε ότι η προσευχή του Ιησού η οποία περιέχει μία λεπτή θεολογία ως θεολογία της θυσίας του επί του Σταυρού, προκύπτει εξολοκλήρου από το θεολογικό περιεχόμενο της εορτής του με αποτέλεσμα αυτή η βασική εορτή του Ισραήλ επιδρά καθοριστικά στη μορφή της και του έργου του Ιησού. Στο επόμενο κεφάλαιο θα διαπιστώσουμε επιπλέον ότι η αφήγηση των Συνοπτικών περί της του Ιησού εντάσσεται στο πλαίσιο της εορτής του Εξιλασμού και της Σκηνοπηγίας και κατά συνέπεια αναδεικνύει το ίδιο θεολογικό υπόβαθρο. Μόνο όταν κρατάμε πάντα στο προσκήνιο αυτές τις ρίζες του Κατά Ιωάννη μπορούμε να κατανοήσουμε τη και το βάθος του. Όλες οι ιουδαϊκές εορτές φέρουν μία θεμελίωση. Εν πρώτοις ίστανται εορτές των θρησκειών, που συνδέονται μέσω της Δημιουργίας τόσο με τη φύση όσο και με την αναζήτηση του Θεού. Είναι κατόπιν εορτές της , της ενθύμησης και της των αγιαστικών πράξεων του Θεού. Τέλος η ανάμνηση εξελίσσεται ολοένα και περισσότερο σε της ερχόμενης τέλειας αγιαστικής επεμβάσεως, η οποία ακόμη δεν έχει συμβεί. Κατ’ αυτόν τον τρόπο καθίσταται φανερό ότι οι λόγοι του Ιησού στο Κατά Ιωάννη δεν είναι φιλονικίες περί προωθημένων μεταφυσικών αναζητήσεων αλλά φέρουν μέσα τους ολόκληρη τη δυναμική του σχεδίου της θείας Οικονομίας ενώ συγχρόνως είναι βαθιά ριζωμένες στη δημιουργία. Υποδεικνύουν τέλος Αυτόν ο οποίος μόνος του μπορεί απλά να ομολογήσει: Ἐγώ Εἰμί. Γίνεται αντιληπτό πως οι λόγοι του Ιησού υποδεικνύουν τη λατρεία, κατά συνέπεια το μυστήριο και συγχρόνως περικλείουν την ερώτηση και την αναζήτηση όλων των λαών.