Θέατρο της Αρχαιότητας Γ΄: Το θεατρικό έργο του Ευριπίδη

Δομή του μαθήματος

• 13 τρίωρες διδακτικές συναντήσεις, με διαλέξεις της διδάσκουσας (ή και προσκεκλημένων καλλιτεχνών ή ακαδημαϊκών) σε διαδραστική διδασκαλία με τους/τις φοιτητές/τριες
• Μικρές εργασίες (στη διάρκεια του μαθήματος ή/και εξ αποστάσεως, στην περιοχή «Συζητήσεις» της ηλεκτρονικής τάξης), για την κριτική εμπέδωση των διαφορετικών θεατρολογικών ζητημάτων, που τίθενται στη διάρκεια των διδακτικών συναντήσεων.
• Ενεργός και κριτική συμμετοχή στις των φοιτητών εκπαιδευτικές δραστηριότητες του μαθήματος (σεμιναριακές διαλέξεις, εκπαιδευτικές επισκέψεις, πρακτικά εργαστήρια)

Περιεχόμενα

• Δραματολογική επισκόπηση του σωζόμενου θεατρικού έργου του Ευριπίδη και, ειδικότερα, των τραγωδιών: Άλκηστις, Μήδεια, Φοίνισσαι, Ηλέκτρα, Βάκχαι. Τα υπόλοιπα σωζόμενα δράματα θα τα σχολιάσουμε πολύ συνοπτικά και κατά θεματικές-μυθικές ομάδες: Τρωικός κύκλος (Ανδρομάχη, Τρωάδες, Εκάβη, Ρήσος, Κύκλωψ), Ατρειδικός κύκλος (Ορέστης, Ελένη, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις), Αττικός (-μινωικός) κύκλος (Ίων, Ιππόλυτος), κύκλος του Ηρακλή-Θηβαϊκός κύκλος (Ηρακλής Μαινόμενος, Ηρακλείδες, Ικέτιδες).
• Συνολική εξέταση βασικών ζητημάτων δραματουργικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σημασιολογικής-ιδεολογικής σύστασης του καθενός έργου, σε συνάρτηση με το εκάστοτε ιστορικό, κοινωνικοπολιτικό και θεσμικό, πλαίσιο της (βεβαιωμένης ή εικαζόμενης χρονολογικά) «διδασκαλίας».
• Ένταξη της θεατρικής παραγωγής του Ευριπίδη στο ευρύτερο θεατρικό-πολιτιστικό και πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο του 5^ου αι. π.Χ., σε συνάρτηση με τη θεατρική παραγωγή των Αισχύλου, Σοφοκλή και Αριστοφάνη.
• Επισκόπηση της γραμματολογικής και θεατρικής παράδοσης του έργου του Ευριπίδη, από την αρχαιότητα μέχρι τη νεώτερη εποχή.

Οι φοιτητές/φοιτήτριες, μετά το πέρας του μαθήματος, θα πρέπει να:

• Γνωρίζουν το γενικό ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η θεατρική παραγωγή του Ευριπίδη και τους τρόπους με τους οποίους οι ιστορικο-κοινωνικοί όροι επηρέασαν αυτή την παραγωγή (ριζοσπαστικοποίηση της δημοκρατίας, εσωτερικές αντιθέσεις μεταξύ δημοκρατικών και αριστοκρατικών, θεσμικές εξελίξεις, ενίσχυση της αττικής συμμαχίας και του αθηναϊκού επεκτατισμού, διπλωματικές-στρατιωτικές συγκρούσεις με τη Σπάρτη και τους συμμάχους της, έναρξη και εξέλιξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, ανάπτυξη της σοφιστικής, γενικότερη πνευματική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της Αθήνας κ.ά.)
• Γνωρίζουν το ειδικό θεσμικό-διαγωνιστικό πλαίσιο, στο οποίο παραστάθηκαν οι τραγωδίες του Ευριπίδη και τους τρόπους με τους οποίους αυτό το πλαίσιο επενέργησε στη σύνθεση των τραγωδιών (εν Άστει Διονύσια, τρόπος διαγωνισμού των ποιητών, διαγωνιστικό πρόγραμμα, διαγωνισμοί ποιητών και υποκριτών κ.ά.)
• Γνωρίζουν το θεατρικό κώδικα και τα βασικά επιμέρους σημειακά συστήματά του, που ακολούθησε ή/και εξέλιξε ο Ευριπίδης (δομή, μορφή και περιεχόμενο του θεατρικού κειμένου, θεατρικός χώρος, σκηνικός χώρος, διδασκαλία, σκηνογραφία, ενδυμασία, υποκριτές, Χορός κ.ά.).
• Έχουν σφαιρική δραματολογική γνώση των βασικών χαρακτηριστικών του θεατρικού έργου του Ευριπίδη, σε επίπεδο δραματικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σημασιολογικής-ιδεολογικής σύστασης.
• Εντοπίζουν τις εξελίξεις, τις καινοτομίες ή και τις παλινδρομήσεις που σημειώνονται κατά τη διάρκεια της θεατρικής δημιουργίας του Ευριπίδη, από τη Μήδεια του 431 π.Χ. μέχρι τις μετά θάνατον παρασταθείσες τραγωδίες Βάκχαι και Ιφιγένεια εν Αυλίδι, σε επίπεδο δραματικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σημασιολογικής-ιδεολογικής σύστασης των έργων.
• Αναγνωρίζουν και κατανοούν τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις του θεατρικού έργου του Ευριπίδη σε σχέση με το θεατρικό έργο του Αισχύλου και του Σοφοκλή, σε επίπεδο δραματικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σημασιολογικής-ιδεολογικής σύστασης.
• Έχουν μια συνοπτική σφαιρική θεώρηση της ιστορίας της πρόσληψης του θεατρικού έργου του Ευριπίδη και μπορούν να αναφέρουν σημαντικούς σταθμούς σε ό,τι αφορά ειδικά την πρόσληψη του Ευριπίδη από τη νεοελληνική θεατρική σκηνή.
• Έρχονται σε επαφή και κατανοούν διαφορετικές δυνατότητες ερμηνευτικής ανάλυσης και σκηνοθετικής πρότασης των εξεταζόμενων έργων, λαμβάνοντας υπόψη τους πολλαπλούς παράγοντες που συνθέτουν τη θεατρική επικοινωνία σε επίπεδο πομπού, μηνύματος και αποδέκτη.
• Ενθαρρύνονται και μπορούν να προτείνουν τη δική τους δραματολογική ανάγνωση σε θέματα δραματικής δομής, σκηνικής παρουσίασης και σημασιολογικής-ιδεολογικής ανάλυσης των έργων. ΄
• Ενθαρρύνονται και μπορούν να υποστηρίξουν τη δική τους καλλιτεχνική πρόταση (υποκριτική, σκηνοθετική, εικαστική, ενδυματολογική, σκηνογραφική, μουσική, κινηματογραφική κ.ά.) με βάση θέματα και κείμενα που επιλέγονται από το θεατρικό corpus του Ευριπίδη ή που σχετίζονται διακειμενικά με το θεατρικό έργο του Ευριπίδη.

• Albin LESKY: Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων (μετ. Ν. Χ. Χουρμουζιάδης), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2010 (5^η ανατύπ.), Τόμος Β΄ (33153236)
• Χαρά ΜΠΑΚΟΝΙΚΟΛΑ: Τραγωδία και γλώσσα, Iνστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2008. (24591).
• David WILES: To αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή (μτφ. Ελ. Οικονόμου), Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2009. (44011)

Συγγράμματα που προσφέρονται μέσω του συστήματος ΕΥΔΟΞΟΣ

• Albin LESKY: Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων (μετ. Ν. Χ. Χουρμουζιάδης), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2010 (5^η ανατύπ.), Τόμος Β΄ (33153236)
• Χαρά ΜΠΑΚΟΝΙΚΟΛΑ: Τραγωδία και γλώσσα, Iνστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2008. (24591).
• David WILES: To αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή (μτφ. Ελ. Οικονόμου), Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2009. (44011)

Μελέτες

ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, Χρυσούλα: Ευριπίδης - Η δράση της γυναίκας. Εκδίκηση και επιβολή (Μήδεια, Ιππόλυτος, Εκάβη), Έννοια, Αθήνα, 2013.

CONACHER, D. J.: Euripides and the Sophists: Some Dramatic Treatment of Philosophical Ideas, Duckworth, London, 1998.

CROP, M. & K. LEE (eds): Euripides and Tragic Theatre in the Late Fifth Century, Stipes Publishing, Champaign, 2000. 

ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΟΥ-ΑΓΑΘΟΥ, Κ.: «Θηβαϊκός κύκλος: Η τοπολογία μιας καταραμένης γενιάς», στον τόμο της ίδιας: Περί τραγωδίας και τρυγωδίας. Οκτώ ερμηνευτικές διαδρομές στο τραγικό και το κωμικό θέατρο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007, σσ. 121-159.

DE ROMILLY, J.: Η εξέλιξη του πάθους από τον Αισχύλο στον Ευριπίδη (μτφ. Μπάμπης Αθανασίου και Κατερίνα Μηλιαρέση), Εκδόσεις Το Άστυ, Αθήνα, 2002.

DIGGLE, J.: Euripidea: Collected Essays, Oxford University Press, Oxford, 1994.

DUNN, F. M.: Tragedy’s End: Closure and Innovation in Euripidean Drama, Oxford University Press, Oxford & New York, 1992.

FOLEY, H.: Female Acts in Greek Tragedy, Princeton University Press, Princeton, 2001.

GOWARD, B.: Αφήγηση και τραγωδία: αφηγηματικές τεχνικές στον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη (μτφ. Νίκος Μπεζαντάκος), Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2002.

GREGORY, J.: Euripides and the Instruction of the Athenians, University of Michigan Press, Ann Arbor, 2000.

HOURMOUZIADES, N.C.: Production and Imagination in Euripides. Form and Function in the Scenic Space, Greek Society for Humanistic Studies, Athens, 1965.

KΟΤΤ, J.: Θεοφαγία. Δοκίμια για την αρχαία τραγωδία (μτφ. Αγγέλα Βερυκοκάκη - Αρτέμη), Εξάντας, Αθήνα, 1976.

LORAUX, N.: Βίαιοι θάνατοι γυναικών στην τραγωδία (μτφ. Αγγελική Ροβάτσου), Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1995.

MASTRONARDE, D. J., The Art of Euripides: Dramatic Technique and Social Context, Cambridge University Press, Cambridge 2010.

MELTZER, S.: Euripides and the Poetics of Nostalgia, Cambridge University Press, Cambridge, 2006.

MOSSMAN, J. (ed.): Oxford Readings in Euripides, Oxford University Press, Oxford, 2003.

ΜΠΕΖΑΝΤΑΚΟΣ, Ν. Π.: Το αφηγηματικό μοντέλο του Greimas και οι τραγωδίες του Ευριπίδη (Άλκηστις, Μήδεια, Ιππόλυτος, Ανδρομάχη, Ίων, Ιφιγένεια η εν Ταύροις), Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2004.

ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ, Σ.: (Εν)τάσεις και (Δια)στάσεις. Η Ελληνική Τραγωδία και η Θεωρία του Εικοστού Αιώνα, Τυπωθήτω, Αθήνα, 1997.

POWELL, A.: Euripides, Women and Sexuality, Routledge, London, 1990.

STEPHANOPOULOS, T.K.: Umgestaltung des Mythos durch Euripides, Athen 1980.

WALTON, J. M.: Euripides our Contemporary, Methuen, London 2009.

WHITMAN, C. H.: O Ευριπίδης και ο κύκλος του μύθου (μτφ. Ευαγγελία Θωμαδάκη), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα, 1996.

WRIGHT, M.: Euripides’ Escape-Tragedies: a Study of Helen, Andromeda and Iphigenia among the Taurians, Oxford University Press, Oxford, 2005.

ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Ν. Χ., Όροι και μετασχηματισμοί στην αρχαία ελληνική τραγωδία, Στιγμή, Αθήνα, 2003.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Μ.: Μιμήσεις πράξεων: αφήγηση και δομή στις τραγωδίες των κλασικών χρόνων, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2002.

Κείμενα –πηγές

Ξένες ή ελληνικές κριτικές εκδόσεις και μεταφράσεις των τραγωδιών του Ευριπίδη:

• Άλκηστις
• Μήδεια
• Φοίνισσαι
• Ηλέκτρα
• Βάκχαι

Άρθρα με ανοικτή πρόσβαση

Στο ιστολόγιο «Λωτοφάγοι» του καθηγητή του Πανεπιστημίου Κύπρου Αντώνη Πετρίδη (https://antonispetrides.wordpress.com/), τα άρθρα: 

• Θεοί και άνθρωποι στην αρχαία τραγωδία: παραδείγματα από τη ‘Μήδεια’, τους ‘Πέρσες’ και τις ‘Τραχίνιες’
• Ο ρόλος του Αγγέλου στην τραγωδία: δύο παραδείγματα (“Πέρσες”, “Μήδεια”)
• Δυο σκύλες: Κλυταιμήστρα και Εκάβη
• Για τη «Μήδεια» του Ευριπίδη (1): αμφίσημη Μήδεια, αμφίθυμοι θεατές
• Για τη «Μήδεια» του Ευριπίδη (2): δομική συμμετρία
• Ο ῾δόλιος῾ Ευριπίδης της «Μήδειας»
• Οι ‘ταπεινοί’ χαρακτήρες στη «Μήδεια» του Ευριπίδη
• Ο Ευριπίδης, η τραγωδία και οι Σπουδές Φύλου (Gender Studies)
• Εισαγωγή στην «Εκἀβη» του Ευριπίδη (βιντεομάθημα)
• Για την «Εκάβη» του Ευριπίδη: (1) Η δομή, τα πρόσωπα, ο χρόνος, ο χώρος
• Για την «Εκάβη» του Ευριπίδη: (2) Φόνος, θυσία, εκδίκηση
• Για την «Εκάβη» του Ευριπίδη: (3) Η «Εκάβη» και η έννοια της ελευθερίας
• Για την «Εκάβη» του Ευριπίδη: (4) Τρία επιμέρους σημεία
• Για την «Εκάβη» του Ευριπίδη: (5) Περιλήψεις αξιόλογων εργασιών
• Το μοτίβο των ανέμων στην «Εκάβη» του Ευριπίδη

Στην ακαδημαϊκή ιστοσελίδα του καθηγητή Ιωάννη Κωνσταντάκου, οι ακαδημαϊκές παραδόσεις:

• Teaching Guide and Introduction to Euripides (in Greek). https://www.academia.edu/1744339/Teaching_Guide_and_Introduction_to_Euripides_in_Greek_

• Teaching Notes for Euripides' Bacchae (in Greek). https://www.academia.edu/1744338/Teaching_Notes_for_Euripides_Bacchae_in_Greek_

Βίντεο με ανοικτή πρόσβαση

• Μαγνητοσκοπημένα αποσπάσματα παραστάσεων αρχαίου δράματος στην ιστοσελίδα του Κέντρου Έρευνας και Πρακτικών Εφαρμογών του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος «Δεσμοί», στο: http://www.ancientgreekdrama.gr/page/default.asp?la=1&id=63
• Στο ιστολόγιο «Λωτοφάγοι» του καθηγητή Αντώνη Πετρίδη έχουν συγκεντρωθεί οι παραστάσεις τραγωδιών του Ευριπίδη, που είναι προσβάσιμες στο youtube. Βλ. https://antonispetrides.wordpress.com/2013/05/06/agd_on_youtube_4_euripides/
• Στο ψηφιακό αρχείο του Εθνικού Θεάτρου είναι προσβάσιμες οι παραστάσεις:
  • Άλκηστη, σε σκηνοθεσία Λυδίας Κονιόρδου (2000): http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=613#videos
  • Μήδεια, σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη (1997): http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=621#videos
  • Μήδεια, σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού (2003): http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=254#videos
  • Ιππόλυτος, σε σκηνοθεσία Βασίλη Νικολαϊδη (2004): http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=204#videos
  • Εκάβη, σε σκηνοθεσία Κώστα Τσιάνου (1994): http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=81#videos
  • Ίων, σε σκηνοθεσία Λυδίας Κονιόρδου (2003): http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=208#videos
  • Βάκχαι, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη (2005): http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=587#videos

Άλλο

• Ιστοσελίδα του σωματείου «Διάζωμα», με πολλές πληροφορίες για τους αρχαίους θεατρικούς χώρους στην Ελλάδα, στο: http://www.diazoma.gr/GR/Page_04-01.asp

Διαλέξεις, Σεμινάρια, μικρές εργασίες στην ηλεκτρονική τάξη, συγγραφή εργασίας, καλλιτεχνική δημιουργία.

Γραπτή εξέταση (στα ελληνικά) στην ύλη του μαθήματος, στο τέλος του εξαμήνου. H γραπτή εξέταση περιλαμβάνει:

α) Ερωτήσεις σύντομης απάντησης και Δοκιμασίες πολλαπλής επιλογής (20% του τελικού βαθμού) και

β) Μία ερώτηση δραματολογικής ανάπτυξης και κριτικής ανάλυσης (40% του τελικού βαθμού).

γ) Εκπόνηση είτε γραπτής/δοκιμιακής εργασίας είτε πρακτικής/καλλιτεχνικής εργασίας   (40% του τελικού βαθμού).

• Υποψήφιοι, εν ενεργεία φοιτητές/φοιτήτριες, απόφοιτοι Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών, Δραματικών Σχολών, Παιδαγωγικών και Φιλολογικών Τμημάτων της Φιλοσοφικής Σχολής
• Ενδιαφερόμενοι για τη θεματική περιοχή: θεατρολόγοι, ηθοποιοί, φιλόλογοι, εκπαιδευτικοί, θεατρόφιλοι

Γενικές προαπαιτούμενες γνώσεις:

Γενικές γνώσεις αρχαίας ελληνικής ιστορίας και ιστορίας του αρχαίου ελληνικού θεάτρου . Προτείνεται να έχει προηγηθεί η παρακολούθηση των μαθημάτων: «Το Θέατρο της Αρχαιότητας Α΄» και «Το Θέατρο της Αρχαιότητας Β΄»

Κωδικοί ή/και συνδέσμοι προαπαιτούμενων μαθημάτων του Τμήματος:

68Θ200 και 68Θ202

Αικατερίνη (Καίτη) Διαμαντάκου
Ekaterini (Kaiti) Diamantakou
Τμήμα Θεατρικών Σπουδών

Περισσότερες Πληροφορίες

Βιογραφικό Σημείωμα