Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας: Ανάλυση Ποιοτικών Δεδομένων (Σεμινάριο) (PPP342)

Η Judith Preissle έχει παρομοιάσει τον κόσμο της ποιοτικής έρευνας με την Iraquois Confederacy, δηλαδή τη χαλαρή συμμαχία πέντε φυλών ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής γύρω στο 1525. Πράγματι, όσοι και όσες διεξάγουν ποιοτικές έρευνες στην εκπαίδευση έχουν διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες και μπορεί να προέρχονται από πολλές επιστήμες. Ενώνονται, όμως, με μια χαλαρή συμμαχία-συνεννόηση, η οποία βασίζεται στον αλληλοσεβασμό και την αποδοχή. Αυτή η αποδοχή επεκτείνεται και στο «άλλο» στρατόπεδο, το «ποσοτικό», αφού οι ποιοτικοί ερευνητές εντάσσουν στατιστικά στοιχεία στις εργασίες τους στο Preissle, J. (2006)."Envisioning qualitative inquiry: a view across four decades." International Journal of Qualitative Studies in Education 19, σελ. 685-95.

Θα συζητήσουμε ένα από τα παρακάτω κείμενα

• Τη διαπλοκή µεταξύ θεωρίας, µεθόδων και δεδοµένων από το βιβλίο της Νότας Κυριαζή (2002) Η Κοινωνιολογική Έρευνα (Κεφ. 1).
• Οι Denzin & Lincoln (2000), Επιµελητές του Εγχειριδίου της Ποιοτικής Έρευνας (Handbook of Qualitative Research), αναφέρονται στις «στιγμές» της ποιοτικής έρευνας (θα γίνει παρουσίαση του αγγλικού κειμένου σε μορφή PowerPoint).
• Η Άννα Λυδάκη (2001) στο βιβλίο Ποιοτικές Μέθοδοι της Κοινωνικής Έρευνας αναφέρεται τις βασικές παραδοχές της ποιοτικής έρευνας, οι οποίες θα συζητηθούν.
• Από το βιβλίο της Jennifer Mason (2003) Η Διεξαγωγή της Ποιοτικής Έρευνας, θα μελετηθούν οι σελίδες 13-28. 
• Αγλαΐα Ντόκα, Ανδρέας Μπρούζος (2008). "Η Κοινωνική Ανθρωπολογία και ο βίαιος 20ς αιώνας" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 126, σελ. 55-79.

Η βιογραφική µελέτη ασχολείται µε τη καταγραφή εµπειριών ανθρώπων. Θα ασχοληθούµε µε τα χαρακτηριστικά αυτής της προσέγγισης, τις θέσεις της Σχολής του Σικάγου, και θα μιλήσουμε για σημαντικά σχετικά κείμενα, όπως είναι για παράδειγμα Ο Πολωνός Χωρικός των Thomas και Znaniecki

Κείμενα

• Θα μελετήσουμε τον Plummer (2000), ο οποίος, στο βιβλίο του Τεκµήρια Ζωής μας εισάγει στη σχετική προβληματική
• Από το βιβλίο των Χάρη Αθανασιάδη και Θάνου Ζελίτη Αναπνέοντας Κιµωλία, θα διαβάσουμε τα κείµενα της Τασούλας Βεβρενιώντη («Τελειώνοντας ο 20ος αιώνας») και Μάρως Τριανταφύλλου (Παιδεύει ο Κύριος ον φιλεί;»)
• Αγλαΐα Ντόκα, Ανδρέας Μπρούζος (2008). "Η Κοινωνική Ανθρωπολογία και ο βίαιος 20ςSempe αιώνας" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 126, σελ. 55-79
• Νίκος Παναγιωτόπουλος (2002). "Η μαρτυρία του ερευνητή και η έρευνα της μαρτυρίας" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 71-82.
• Μαρίνα Πετρονώτη (2002). "Κατασκευάζοντας προφορικές ιστορίες: συνδιαλλαγές, συγκρούσεις, ανατροπές" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107,83-94.
• Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (2008)"Διαβάζοντας και ακούγοντας μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 2002, 121-132
• Άννα Βιδάλη (2002). "Κόκκινο για αίμα: το αβάσταχτο φορτίο των λέξεων" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 135-155.
• Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν (2002). "Δεκαετία του 1940: διαστάσεις της μνήμης σε αφηγήσεις ζωής" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 2002, 157-181 Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 2002, 185-190.
• Έρικα Αμαρίλιο (2002). "Γενεοκτονία των Ελληνοεβραίων: συλλογή μαρτυριών από μια επιζώσα" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 191-195.
• Λη Σαράφη (2002). "Οι ψύθιροι του εμφυλίου" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 199--217.
• Ρένα Μόλχο (2002). "Το οπτικοακουστικό αρχείο των επιζώντων της ναζιστικής γενοκτονίας Shoah: στόχοι, οργάνωση και διαδικασία συνεντεύξεων" Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 107,.

Η Φαινοµενολογία είναι ερευνητικό πλαίσιο αλλά και από µόνη της ένα ολόκληρο επιστηµονικό παράδειγµα και φιλοσοφική σχολή. Μελετάει την ουσιαστική και αναλλοίωτη δοµή (essense) εµπειριών ζωής. Ο ερευνητής κατά τη µελέτη ενός φαινοµένου χρειάζεται να αποµονώσει (bracket) προϋπάρχουσες και καθιερωµένες αντιλήψεις και στερεότυπα και να αφοσιωθεί στη βιούµενη εµπειρία (phenomenon).

Φαινομενολογία είναι μια λέξη πολυσύλλαβη και ευφάνταστη για κάτι απλό και βαθύ. Ονοματίζει ένα φιλοσοφικό κίνημα, το οποίο ωθείται από την κεντρική διάθεση να αποδέχεται τα πράγματα όπως είναι. Τα πρώτα της χρόνια, στην έναρξη του 20ου αιώνα, η φαινομενολογία χρησιμοποιούσε συχνά το σύνθημα "πίσω στα ίδια τα πράγματα!". Αυτή η φράση σήμαινε ότι θα πρέπει, με κάθε κόστος, να αποφύγουμε το να καταστρέψουμε ή να παραβλέψουμε με τη φιλοσοφία μας τα πράγματα: θα πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτό που υπάρχει και να αποφύγουμε να το αναγάγουμε σε κάτι άλλο. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι εξασκούμε με υπευθυνότητα τις πράξεις και τις γνώμες μας και, συνεπώς, θα πρέπει να αναγνωρίζουμε την υπευθυνότητα μας και να μην σκεπτόμαστε τους εαυτούς μας ως απλές μηχανικές διαδικασίες ή ως βιολογικά συστήματα. Γνωρίζουμε ότι εμφανίζονται σε μας εικόνες, αναμνήσεις και φαντασίες και, συνεπώς, θα πρέπει να φέρουμε στην επιφάνεια φιλοσοφικά τι σημαίνει να είναι κάτι εικόνα και τι σημαίνουν τα ενεργήματα της ενθύμησης και της φαντασίας: δεν θα πρέπει να αναγάγουμε αυτά τα πράγματα σε εγκεφαλικές καταστάσεις. Παρόμοια, γνωρίζουμε ότι η λογική και τα μαθηματικά έχουν την δική τους υπόσταση: δεν αποτελούν απλώς ψυχολογικές προβολές και έχουν επίσης τον δικό τους τρόπο εμφάνισης και τον δικό τους τρόπο ύπαρξης.
Οι ανθρώπινες σχέσεις, τα συναισθήματα, η πολιτική και η οικονομία, αυτά και αναρίθμητα άλλα φαινόμενα, θα πρέπει να γίνουναποδεκτά τέτοια που είναι και να τύχουν φιλοσοφικής διασάφησης. Άπαξ και αρχίσουμε να λαμβάνουμε τα πράγματα τέτοια που είναι, ανακαλύπτουμε ότι τα πράγματα φανερώνονται σε εμάς με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Ο κόσμος αποτελεί ένα δίκτυο από δέσμες εμφανίσεων και η φιλοσοφία αναλαμβάνει το έργο της διασάφησης, της διαφοροποίησης και της περιγραφής τους

Από το βιβλίο του Robert Sokolowski (2008). Εισαγωγή στη Φαινομενολογία (μτφ. Πέτρος Κοντός) Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών.

Όπως δηλώνει και το όνοµά της, η Θεµελιωµένη Θεωρία έρχεται να κατασκευάσει ή να ανακαλύψει αφηρηµένα θεωρητικά σχήµατα, τα οποία εξηγούν ή φωτίζουν ένα κοινωνικό φαινόµενο. Η θεωρία «χτίζεται» όταν οι µελετητές εισάγουν στα αποτελέσµατα των παρατηρήσεών τους λογικές σχέσεις, µε σκοπό να συνδέσουν φαινοµενικά ασυσχέτιστες πληροφορίες.

Θα παρουσιαστεί το λογισμικό Atlas ti για ανάλυση ποιοτικών δεδομένων και οργάνωση της βιβλιογραφίας, θα διανεμηθεί δωρεάν η φοιτητητική του έκδοση και θα γίνει εξάσκηση. 

Κείμενα: Robson C. (2007) Η έρευνα του Πραγματικού Κόσμου. Αθήνα: Gutenberg. Σελ. 540-592

Η Εθνογραφία µελετάει µε «ολιστικό» τρόπο την κουλούρα µιας οµάδας ανθρώπων.

Θα παρουσιαστούν κείµενα των Σεραφείµ-Ρηγοπούλου, η οποία ασχολείται µε τους µουσουλµάνους δασκάλους και τους παράγοντες που εµπλέκονται στο έργο τους και Νικόλα Χρηστάκη, ο οποίος γράφει για «∆οξασίες και µοτοσικλέτα». Άλλα σημαντικά κείμενα που θα συζητηθούν είναι τα:

• Jill Dubish (2000). Το Θρησκευτικό Προσκύνημα στη Σύγχρονη Ελλάδα: Μια Εθνογραφική Προσέγγιση, Αθήνα, Αλεξάνδρεια.
• Μαρία Κουρούκλη (2008). Έργα και Ημέρες στην Κέρκυρα: Ιστορική Ανθρωπολογία μιας Τοπικής Κοινωνίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια

Στη µελέτη περίπτωσης χρησιµοποιούµε ποιοτικά και ποσοτικά δεδοµένα για να µελετήσουµε ολιστικά µία περίπτωση (ένα άτοµο, έναν θεσµό κλπ.)

Κείμενα που θα παρουσιαστούν

• Η διδακτορική διατριβή του Πλιακοπάνου (2006), ο οποίος μελετάει τον αποκλεισμό και τις διαδικασίες ένταξης ενός κουφού παιδιού σε ειδικό Τμήμα Ένταξης ενός δημοτικού σχολείου στη Θεσσαλονίκη.
• Η Κηπουροπούλου (1996), η οποια στο άρθρο της «Ψίθυροι καρδιάς ή ψίθυροι ρατσισµού;» κάνει µια µελέτη περίπτωσης για τον ρατσιστικό λόγο σε µαθητές δηµοτικού σχολείου.

Στις έρευνες ποιοτικού τύπου η δειγµατοληψία και οι τεχνικές συλλογής δεδοµένων διαφέρουν από εκείνες των ποσοτικών ερευνών. Η δειγµατοληψία εδώ είναι πλέον όχι «τυχαία» αλλά «σκόπιµη», ενώ αυτό που ζητείται από το δείγµα δεν είναι τόσο η «αντιπροσωπευτικότητα» αλλά καµιά φορά η διαφορετικότητα και η ιδιοµορφία των περιπτώσεων. Θα γίνει αναφορά σε σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου του Creswell (1998) και ιδιαίτερα στο κεφάλαιο 7, το οποίο έχει τίτλο “Data collection” (ιδιαίτερα στον Πίνακα 7.1 (σελ. 112-113). Επίσης, θα γίνει αναφορά στις απόψεις του Michael Quin Patton (1990), όπως αυτές φαίνονται στο βιβλίο Qualitative Evaluation and Research Design (και ιδιαίτερα στον  Πίνακα  5.5,  σελ.  182-183).

Θα παρουσιαστούν τα άρθρα 

• Morse, J. 2000, Determining Sample Size, Qualitative Health Research, 10(1), 3-5.
• Morse, J. M. 1994, «Designing qualitative research» στο Denzin N. K. & Lincoln Y. S. (eds.), Handbook of qualitative inquiry, Thousand Oaks, CA: Sage, 220-235.
• Onwuegbuzie, A. J., & Leech, N. L. 2007, Sampling designs in qualitative research: Making the sampling process more public, The Qualitative Report, 12(2), 238-254.

Σε κάθε έρευνα (ποιοτική ή ποσοτική) εµφανίζονται ζητήµατα τυπικής έγκρισης σχετικά µε την πρόσβαση στο πεδίο της µελέτης (field) και τη συλλογή στοιχείων αλλά και ζητήµατα ουσιαστικής βοήθειας και στήριξης εκ µέρους ανθρώπων, οι οποίοι, έχουν, λόγω θέσης, την ευχέρεια να προκαλέσουν προσκόµµατα στη δουλειά του ερευνητή (gatekeepers).

Θα γίνει αναφορά σε τρόπους µε τους οποίους ζητείται έγκριση διεξαγωγής έρευνας σε διάφορα πεδία όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η µικροοικονοµία, οι υποκουλτούρες κλπ. Οι συµµετέχοντες θα ασκηθούν στην διαδικασία και τις δεξιότητες πρόσβασης στο πεδίο της έρευνας µέσω υποθετικών σεναρίων που θα κατασκευαστούν από τον εισηγητή, καθώς και µε την τεχνική της δραµατοποίησης (θα χωριστούν σε οµάδες, στις οποίες θα υπάρχουν υποτιθέµενοι ερευνητές, υποτιθέµενοι “gatekeepers”, υποτιθέµενοι παρατηρητές κλπ.).

Η συνέντευξη είναι ένα από το ισχυρότερα και πιο διαδεδοµένες τεχνικές συλλογής ποιοτικών δεδοµένων. Οι συµµετέχοντες θα έρθουν σε επαφή µε τα βασικά στοιχεία, τα ήδη και τις δυνατότητες της συνέντευξης, καθώς και τη χρησιµότητά της ως εργαλείο συλλογής πληροφοριών. Ζητήµατα που θα µας απασχολήσουν είναι: (α) ο βαθµός «δόµησης» της συνέντευξης, (β) η διάρκειά της, (γ) ο τρόπος καταγραφής των δεδοµένων, (δ) η περίπτωση οµαδικής συνέντευξης (περίπτωση focus group), καθώς (ε) και η περίπτωση συνέντευξης από άτοµα σε θέσεις εξουσίας. Επίσης, θα µας απασχολήσουν ζητήµατα κόστους, αποθήκευσης και καταγραφής της συζήτησης σε αρχεία κειµένου (επτά ώρες καταγραφής, για περίπου µία ώρα συνέντευξης).

Ως πηγή πληροφόρησης για τη συνέντευξη θα χρησιµεύσει το οµώνυµο κεφάλαιο των Fontana & Frey (2000) από το Handbook of Qualitative Research, καθώς και σχετικές πληροφορίες από το βιβλίο του Patton (1990). Από το βιβλίο The Long Interview του McCracken  (1988) θα παρουσιαστεί σε διαφάνεια το Σχήµα 1 (σελ. 30) για τη διαδικασία της συνέντευξης, καθώς και το Σχήµα 2 (σελ. 43), σχετικά µε την διαδικασία ανάλυσης της µακράς συνέντευξης.  Έµφαση θα δοθεί στη λύση πρακτικών ζητηµάτων, τα οποία µπορεί να εµφανιστούν στη διαδικασία της συνέντευξης, όπως π.χ. το κατάλληλο ύφος, η µη λεκτική επικοινωνία, η απροθυµία εκ µέρους του συνεντευξιαζόµενου να δώσει ουσιαστικές πληροφορίες, η αποµόνωση των προσωπικών προκαταλήψεων των συµµετεχόντων και του συνεντευξιαστή κλπ.).

Η παρατήρηση θεωρείται εξαιρετικά µεγάλο κεφάλαιο στον τοµέα της ποιοτικής (αλλά και της ποσοτικής έρευνας). Οι συµµετέχοντες θα έρθουν σε επαφή µε τα βασικά στοιχεία, τα ήδη και τις δυνατότητες της παρατήρησης, καθώς και τη χρησιµότητά της ως εργαλείο συλλογής πληροφοριών. Συγκεκριµένα, θα µιλήσουµε για: (α) τα πιθανά επίπεδα συµµετοχής του ερευνητή κατά την παρατήρηση (από εξωτερικός παρατηρητής -“complete observer” ως ισότιµο ή «ενσωµατωµένο» µέλος της παρατηρούµενης οµάδας -“participanting observer”- και (β) τα ζητήµατα δεοντολογίας αλλά και εγκυρότητας που σχετίζονται µε την παρατήρηση (π.χ. η εξαπάτηση των παρατηρούµενων ως προς τους αληθινούς σκοπούς της έρευνας ή ως προς την ιδιότητα του ερευνητή, η παρατήρηση ατόµων µε τα οποία ο ερευνητής έχει αναπτύξει προηγουµένως σχέσεις εξουσίας κλπ.).

Θα παρουσιαστεί το κείµενο “Rethinking Observation” των Angosino & Mays de Perez (2000). Η παρατήρηση, ως µέθοδος συλλογής ποιοτικών δεδοµένων, έχει µεγάλη εφαρµογή στην εκπαίδευση. Οι συµµετέχοντες θα ενθαρρυνθούν να χρησιµοποιήσουν διάφορες τεχνικές µε σκοπό την υποτιθέµενη αξιολόγηση κάποιας σχολικής µονάδας. Ακολουθώντας τη λεγόµενη τεχνική shadowing, θα γίνουν η «σκιά» ενός διευθυντή σχολείου ή ενός διδάσκοντος στο πανεπιστήµιο για ορισµένο χρονικό διάστηµα (κατόπιν συµφωνίας), µε σκοπό να καταγράψουν σε ένα «ηµερολόγιο» (log) τις ενέργειές του.

Με  τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία, τα ντοκουµέντα σε µια σύγχρονη ποιοτική µελέτη µπορεί να είναι πολλών ειδών. Για παράδειγµα, κείµενα, µνηµόνια, µηνύµατα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και κινητής τηλεφωνίας, φωτογραφίες κλπ.

Θα παρουσιαστεί το κείµενο “The interpretation of documents and material culture” του Hodder (2000), καθώς και το βιβλίο Analysing Visual Text, των Burn & Parker (2003). Οι συµµετέχοντες θα  ασκηθούν στην παρατήρηση µε διάφορες τεχνικές. Για παράδειγµα, θα ενθαρρυνθούν να εµπλακούν σε µια σύντοµη ποιοτική έρευνα να εισέλθουν, για παράδειγµα, στο πεδίο για µια εθνογραφική καταγραφή, να αποθηκεύσουν ψηφιακές φωτογραφίες. Η εθνογραφική µελέτη µπορεί να είναι  απλή, όπως, για παράδειγµα, ένα ταξίδι µε το τρένο από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη ή το µάθηµα της µουσικής στα τσιγγανόπαιδα ενός σχολείου ή όψεις της ανθρώπινης εργασίας στον τόπο καταγωγής τους κλπ.

Στη βιβλιογραφία έχουν προταθεί πολλές µορφές και διαδικασίες για την ανάλυση ποιοτικών δεδοµένων. Κύριο χαρακτηριστικό των διαδικασιών αυτών είναι η σταδιακή και, τις περισσότερες φορές, σπειροειδής µετάβαση από τα συγκεκριµένα δεδοµένα της έρευνας στις αφηρηµένες θεωρίες και τα νοητικά σχήµατα. Η διαδικασία αυτή είναι συνήθως επίπονη, ενώ η βοήθεια επικουρικού λογισµικού, αν και εφικτή σε χαµηλό σχετικά κόστος είναι αρκετά αµφιλεγόµενη. Στη συνάντηση αυτή θα συζητηθούν οι τρόποι και οι βασικές αρχές ανάλυσης δεδοµένων (µε «χαρτί και µολύβι»), σε σχέση µε τα πέντε προαναφερθέντα είδη ποιοτικής έρευνας.

Θα παρουσιαστεί το κείµενο των Bernard & Ryan (2000) “Data management and analysis methods”. Θα παρουσιαστούν παραδείγµατα ανάλυσης δεδοµένων από έρευνες που ανήκουν στα πέντε προαναφερθέντα είδη έρευνας. Θα γίνει αναφορά στο βιβλίο του Creswell (1998) (ιδιαίτερα στον Πίνακα 8.2, σελ. 148). Οι συµµετέχοντες θα κληθούν να αναλύσουν  πρωτογενή δεδοµένα µιας ερευνών από τα πέντε προτεινόµενα είδη ποιοτικής έρευνας, στο οποία επικεντρωνόµαστε.

Συναντούµε πολλά είδη λογισµικού για την ανάλυση ποιοτικών δεδοµένων. Εµείς θα ασχοληθούµε όχι µε παλαιότερες µορφές λογισµικού (τα λεγόµενα text retrievers) αλλά µε την κατά κάποιο τρόπο «ανώτερη» κατηγορία, (τους “theory builders”), στην οποία τα λογισµικά κατασκευάζουν µία θεωρία ή ακόµα τυπώνουν σε χαρτί κάποιους νοητικούς χάρτες, σύµφωνα µε τις οδηγίες και τους κωδικούς που έχει αποφασίσει ο ερευνητής. Οι κωδικοί δεν είναι τίποτα άλλο από ιδέες, γενικεύσεις ή ακόµα φράσεις- κλειδιά µέσα από το ίδιο το προς ανάλυση «κείµενο». Λέγοντας στα πακέτα τελευταίας γενιάς «κείµενο» τόσο το κείµενο αυτό καθ’ αυτό (δηλαδή την καταγραφή των συνεντεύξεων των σηµειώσεων του  ερευνητή  κλπ.) αλλά και αρχεία  ήχου, εικόνας, καθώς και διαδικτυακούς τόπους και αρχεία Υπερκειµένου. Ένα από τα πιο ισχυρά λογισµικά πακέτα  στην κατηγορία των theory builders είναι τα Atlas/ti, το Nvivo (www.gsv.com.au), το Ethnographer, και το Observer (www.noldus.com)., το Nud*Ist κλπ. Μερικά από τα πακέτα αυτά, εκτός από εργαλεία ανάλυσης δεδοµένων, είναι και εργαλεία συλλογής δεδοµένων, αφού διαθέτουν διαδικασίες καταγραφής και αποθήκευσης  αρχείων  πολλών  µορφών. Η χρήση τέτοιων πακέτων έχει εγείρει προβληµατισµό ανάµεσα στους ερευνητές, κυρίως διότι υπάρχει θεωρητικά πίεση από κυβερνητικές οργανώσεις και εµπορικούς οίκους και εκδότες ώστε να θεωρείται «καλή» ποιοτική έρευνα, µόνο αυτή η οποία έχει βασιστεί στο ειδικό λογισµικό. Κάτι τέτοιο, κατά τη γνώµη µερικών, δηµιουργεί σχέσεις εξάρτησης και περιορίζει τη δυνατότητα κριτικής και αµφισβήτησης.

Από το Εγχειρίδιο Ποιοτικής Έρευνας θα συζητηθεί το κείµενο “Software and qualitative research” του Weitzman (2000).

Ως πιο εξειδικευµένο κείµενο θα προταθεί το βιβλίο των Fielding & Raymond (1998)Computer Analysis and Qualitative Research, και ειδικότερα το Κεφάλαιο 4, στο οποίο γίνεται αναφορά στη χρήση των κωδικών. Θα γίνει επίδειξη πακέτων λογισµικού, καθώς και των σχετικών εγχειριδίων χρήσης (manuals), αµφότερα τα οποία διανέµονται, για λόγους  επίδειξης (demo), δωρεάν στο ∆ιαδίκτυο. Θα συζητηθεί επίσης  το  ειδικό λογισµικό  ColAT  (Φιωτάκης, Αβούρης, Κόµης, & Τσέλιος, 2005), το οποίο αναπτύχθηκε στο Πανεπιστήµιο της Πάτρας και το οποίο χρησιµοποιείται στην ποιοτική έρευνα για την συλλογή και ανάλυση ποιοτικών δεδοµένων πολλαπλής µορφής (κείµενο, ήχος, βίντεο, συµβάντα -“log files” κλπ.).

Θα παρουσιαστεί κείµενο των Russell, Gregory, & Gates (1996) έχουν “Aesthetics and substance in qualitative research posters”. Οι συµµετέχοντες θα ενθαρρυνθούν να κατασκευάσουν πόστερ, τα οποία θα εκτεθούν είτε σε φυσικό χώρο είτε στον δικτυακό τόπο, o οποίος έχει κατασκευαστεί για τις ανάγκες του σεµιναρίου. Ακόµα περισσότερο, οι συµµετέχοντες θα βοηθηθούν να λάβουν µέρος σε συνέδριο, στο οποίο θα παρουσιάσουν τα αποτελέσµατα της δουλειάς τους.

Η χρήση της προφορικής και γραπτής γλώσσας είναι µοναδική για κάθε άνθρωπο. Στην περίπτωση που κάποιος κοινοποιεί τα αποτελέσµατα µιας ποιοτικής ερευνητικής αναζήτησης αντιµετωπίζει ερωτήµατα που σχετίζονται µε το ύφος, την οπτική γωνία, και το πρόσωπο (τρίτο ενικό ή πρώτο ενικό;). Επίσης υπάρχουν ερωτήµατα σχετικά µε το πόσο λεπτοµερής πρέπει να είναι κάποιος στη περιγραφή του, πόσο και πώς πρέπει να αναφέρει ακριβώς τα λόγια των ανθρώπων και τις καταγραφές του από το πεδίο, πώς θα οργανώσει τις ενότητες, πώς θα ξεκινήσει και πώς θα τελειώσει.

Αφού, σύµφωνα µε έναν σύντοµο ορισµό, η έρευνα είναι «κάθε συστηµατική αναζήτηση που κοινοποιείται», θα πρέπει κανείς να είναι σε θέση να υποστηρίζει την ποιότητα της έρευνάς του. Στην περίπτωση της ποσοτικής έρευνας, τα ζητήµατα εγκυρότητας είναι λίγο-πολύ γνωστά. Στη περίπτωση της ποιοτικής ερευνητικής αναζήτησης υπάρχουν άλλου είδους κριτήρια ποιότητας. Για παράδειγµα, σε ένα πρώτο επίπεδο µπορεί κανείς να εξετάσει αν η συλλογή των δεδοµένων ήταν άρτια από τεχνική άποψη. Επίσης, µπορεί να  εξετάζεται το αν γίνεται φανερή η υποκειµενικότητα του ερευνητή, αν υπάρχει στερεή θεωρητική βάση, αν τα ευρήµατα χρήσιµα, αν καταγράφεται η «φωνή» (δηλαδή η οπτική) των ερευνούµενων κλπ. Το ζήτηµα της ποιότητας θα είναι κυρίαρχο στο πλαίσιο του σεµιναρίου και θα αναφέρεται σε κάθε συνάντηση.

1. Angosino, M., & Mays de Pεrez, K. (2000). Rethinking Observation. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.),Hanbook of Qualitative Research (2 ed., pp. 673-702). London: Sage. 
2. Bernard, R., & Ryan, G. (2000). Data Management and Analysis Methods. In N.
3. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (2 ed., pp. 769-802). London: Sage.
4. Burn, A., & Parker, D. (2003). Analysing Media Texts. London: Continuum. Creswell, J. (1998). Qualitative Inquiry and Research Desing: Choosing Among Five Traditions. London: Sage
5. Denzin, N., & Lincoln, Y. (2000). The discipine and practice of qualitative research.In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research. London: Sage.
6. Fielding, N., & Raymond, L. (1998). Computer Analysis and Qualitative Research. London: Sage 
7. Fontana, A., & Frey, J. (2000). The Interview. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.),Handbook of Qualitative Research (2ed., pp. 645-672). London: Sage.
8. Φιωτάκης, Γ., Αβούρης, Ν., Κόµης, Β., & Τσέλιος, Ν. (2005). Εργαλεία ποιοτικής ανάλυσης δεδοµένων στο πλαίσιο της Θεωρίας της ∆ραστηριότητας: Το λογισµικό ColAT.
9. Hodder, I. (2000). The Interpretation of documents and material culture. In N. Denzin& Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (pp. 703-715). London: Sage. 
10. Κηπουροπούλου, Ε. (1996). Ψίθυροι καρδιάς ή ψίθυροι ρατσισµού; Μια µελέτη περίπτωσης για το ρατσιστικό λόγο σε µαθητές δηµοτικού. Μάκεδνον, 6, 189-204. 
11. Κincheloe, J., & McLaren, P. (2000). Rethinking Critical Theory and Qualitative Research. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (2 ed., pp. 279-314). London: Sage.
12. Κυριαζή, Ν. (2002). Η Κοινωνιολογική Έρευνα: Κριτική Επισκόπηση των Μεθόδων και των Τεχνικών (2 ed.). Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
13. Lincoln, Y., & Guba, E. (2000). Paradigmatic controversies, contradictions, and emerging confluences. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (2 ed.). London: Sage.
14. Λυδάκη, Ά. (2001). Ποιοτικές Μέθοδοι της Κοινωνικής Έρευνας. Αθήνα:Καστανιώτης. 
15. McCracken, G. (1988). The Long Interview. London: Sage. 
16. Morrow, S., & Lee Smith, M. (1995). Construction of survival and coping by women who have survived childhood sexual abuse. Journal of Counseling Psychology, 42, 24-33.
17. Olesen, V. (2000). Feminisms and Qualitative Research at and into the Millennium. InN. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (2 ed., pp.215-256). London: Sage.
18. Patton, M. Q. (1990). Qualitative Evaluation and Research Design. Newbury Park, CA: Sage.
19. Πλιακοπάνος, Σ. (2006). Αποκλεισµός - Ενσωµάτωση Κουφού Μαθητή και Σχολικές ∆ιαδικασίες στο ∆ηµοτικό Σχολείο. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.
20. Plummer, K. (2000). Τεκµήρια Ζωής:Εισαγωγή στα Προβλήµατα και τη Βιβλιογραφία µιας Ανθρωπιστικής Μεθόδου (Χ. Λιαναντωνάκη, Trans.). Αθήνα: Gutenberg. 
21. Riemen, D. (1986). The essential structure of a caring interaction. In P. Munhall & C.
22. Oiler (Eds.), Nursing Research: A Qualitative Perspective. Norwalk, CT: Appleton-Century-Crofts. 
23. Russell, C., Gregory, D., & Gates, M. (1996). Aesthetics and substance in qualitative research posters. Qualitative Health Research, 6, 544-554. 
24. Schwandt, T. (2000). Three epistemological stances for qualitative inquiry: Interpretivism, Hermeneutics, and Social Constructioninsm. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (pp. 189-214). London: Sage.
25. Σεραφείµ-Ρηγοπούλου, Ε. (2003). Παράγοντες που καθορίζουν το προφίλ του µουσουλµάνου δασκάλου και εµπλέκονται στο έργο του. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 112-112, 381-394.
26. Stake, R. (2000). Case studies. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (pp. 435-454). London: Sage
27. Weitzman, E. (2000). Software and Qualitative Research. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research (2nd ed., pp. 803-820). London: Sage.
28. Wolcott, H. (1994). The elementary school principal. In G. Spindler (Ed.), Tranforming Qualitative Data: Description, Analysis, and Interpretation. New York: Sage.