Ανάπτυξη του Λόγου

Εισαγωγή στη μελέτη της ανάπτυξης των γλωσσικών-επικοινωνιακών ικανοτήτων του παιδιού.   

Ιστορική ανασκόπηση, θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα αυτής της μελέτης. 

Η ανάπτυξη γλωσσικών ικανοτήτων: ειδικότερα πώς το παιδί κατακτά τη φωνολογία, τη γραμματική (μορφολογία και σύνταξη) και τη σημασιολογία (κυρίως το λεξιλόγιο) της γλώσσας του.

H ανάπτυξη επικοινωνιακών ικανοτήτων: πώς το παιδί μαθαίνει να χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο και τη γραμματική της γλώσσας του με αποτελεσματικό τρόπο για διάφορους σκοπούς σε ποικίλες επικοινωνιακές περιστάσεις και γένη ομιλίας.

Έμφαση στις ικανότητες συγκρότησης αφηγημάτων.

Γλωσσικές/επικοινωνιακές ικανότητες του παιδιού και ζητήματα εκπαίδευσης.

1. Αντικειμενικοί Στόχοι μαθήματος – επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα – μαθησιακοί στόχοι:
   Να έχει κατανοηθεί  o κομβικός ρόλος της γλώσσας στην όλη  ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού.  Να έχουν εμπεδωθεί  οι θεωρητικές έννοιες που καθιστούν δυνατή τη λεπτομερή περιγραφή των ικανοτήτων γλωσσικής επικοινωνίας.  Να έχει αποκομιστεί μια περιληπτική εικόνα για την ανάπτυξη σε επιμέρους τομείς όπως η άρθρωση, το λεξιλόγιο και η αφήγηση.  Να έχει συνειδητοποιηθεί ότι σε αντίθεση με τις καθημερινές μας αντιλήψεις, τα παιδιά φτάνουν στο σχολείο ως επαρκείς γνώστες της γλώσσας τους αλλά ανεπαρκείς χρήστες της για ποικίλους σκοπούς σε ποικίλες περιστάσεις και γένη λόγου.  Να έχει κατανοηθεί ότι η εκπαίδευση οφείλει να βοηθήσει τα παιδιά να επεκτείνουν τις λειψές ικανότητες χρήσης της γλώσσας αλλά με τρόπο που δεν αναπαράγει κοινωνικές ανισότητες.
   
   
2. Tι αναμένεται ο εκπαιδευόμενος να γνωρίζει, να κατανοεί και να κάνει μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος:
   Πέρα από εξοικείωση με τα θεωρητικά και εμπειρικά δεδομένα για την ανάπτυξη ικανοτήτων γλωσσικής επικοινωνίας,  ως μέλλοντες εκπαιδευτικοί οι φοιτητές-τριες πρέπει να έχουν αποκομίσει  μια αδρή έστω εικόνα του τί πρέπει να κάνουν στην καθημερινή τους πρακτική στο σχολείο.

• Κατή Δ. (1992). Γλώσσα και Επικοινωνία στο Παιδί.  Αθήνα: Οδυσσέας.
• Τζουριάδου Μ.  (1995). Ο λόγος του παιδιού της προσχολικής ηλικίας.  Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς. 

Συγγράμματα

• Κατή Δ. (1992). Γλώσσα και Επικοινωνία στο Παιδί.  Αθήνα: Οδυσσέας.
• Τζουριάδου Μ.  (1995). Ο λόγος του παιδιού της προσχολικής ηλικίας.  Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς. 

Βιβλιογραφία

• Παπαηλιού, Χ. (2005). Η ανάπτυξη της γλώσσας : Θεωρητικές προσεγγίσεις και ερευνητικά δεδομένα από την τυπική και αποκλίνουσα γλωσσική συμπεριφορά Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2005.   Εισαγωγικό σύγγραμμα για  θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις της γλωσσικής ανάπτυξης σε φυσιολογικά παιδιά αλλά και σε όσα αντιμετωπίζουν προβλήματα λόγου.
• Στασινός, Δ. (2009). Ψυχολογία του λόγου και της γλώσσας: Ανάπτυξη και παθολογία, δυσλεξία και λογοθεραπεία. Αθήνα: Gutenberg. Εισαγωγές στη μελέτη της φυσιολογικής και της παθολογικής ανάπτυξης όπως και στο θεραπευτικό χειρισμό της παθολογίας.
• Μπασλής Γ. (2003). Η κατάκτηση της γλώσσας από το παιδί. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Εισαγωγικό σύγγραμμα για τη γλωσσική ανάπτυξη με εστίαση σε δεδομένα από την ελληνική γλώσσα σε παιδιά έως τριών ετών.
• Νικολόπουλος Δ. (2008). Γλωσσική ανάπτυξη και διαταραχές, Αθήνα: Τόπος.  Συλλογή κειμένων για  βασικές εκφάνσεις της  γλωσσικής ανάπτυξης που σχετίζονται και με τη μελέτη των διαταραχών της:  ακουστική πρόσληψη, ομιλία και ανάπτυξη δεξιοτήτων γραπτού λόγου,  φωνολογία, σημασιολογία, σύνταξη, μορφολογία και πραγματολογία.  Επιστήμονες με διαφορετικό  υπόβαθρο και κλινική εξειδίκευση (π.χ. ψυχολόγοι, λογοπεδικοί, ωτορινολαρυγγολόγοι κ.λπ.), παρουσιάζουν με όσο το δυνατόν πιο απλό και κατανοητό τρόπο τα κυριότερα δεδομένα για τη γλωσσική ανάπτυξης, καθώς και ζητήματα που άπτονται της καθημερινής κλινικής πρακτικής.
• Piaget J. (1923/2007). Η γλώσσα και η σκέψη του παιδιού : Μελέτες για τη λογική του παιδιού.  Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.  Το πρώτο βιβλίο του μεγάλου ψυχολόγου του παιδιού για το ρόλο της γλώσσας στη νοητική ανάπτυξη και το μόνο που αφιέρωσε στη γλώσσα.  ‘Ενα κλασικό αν και εν μέρει ξεπερασμένο έργο.
• Vygotsky L. (1934/1988). Σκέψη και Γλώσσα.   Αθήνα:  Γνώση.   ‘Ενα κλασικό έργο για το ρόλο της γλώσσας στη νοητική ανάπτυξη.  Δύσβατο εν μέρει αλλά με κλασικές αναφορές στο ρόλο αυτόν που συζητούν αρκετά σύγχρονα συγγράμματα.

‘Αρθρα:

• Κατή Δ.  (2001). Ανάπτυξη της γλώσσας. Α.-Φ. Χριστίδης (επιμ.).   Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας,:  Aπό τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα.  94-101. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [‘Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].  Σύντομη γενική εισαγωγή στη γλωσσική ανάπτυξη.
• Κατή Δ. (2005).  Βιολογικοί περιορισμοί στην ανάπτυξη της γλώσσας. Νόησις, 1,  91-115.  Κριτική αναφορά στη νατιβιστική θεωρία της γλωσσικής ανάπτυξης.
• Κατή Δ. (2008). Η ανάπτυξη της γλώσσας στο παιδί: θεωρία, έρευνα και κλινικές επιπτώσεις. Γ.  Τσιάντης (επιμ.),   H Παιδοψυχιατρική της προσχολικής ηλικίας, Τόμος 1^ος:  Βασική Παιδοψυχιατρική: Ερευνητικά και Κλινικά Κείμενα.  198-240. Αθήνα:  Καστανιώτης.   Γενική εισαγωγή στη γλωσσική ανάπτυξη με αναφορά σε προεκτάσεις του κλάδου για τη μελέτη της γλωσσικής παθολογίας.
• Κατή Δ. (2008). Η ανάδυση των λέξεων στην οντογένεση: προβλήματα και προοπτικές της εμπειρικής έρευνας.  M. Θεοδωροπούλου (επιμ.), Θέρμη και Φως: Αφιερωματικός τόμος στη μνήμη του Α.-Φ. Χριστίδη,  421-430.  Θεσσαλονίκη:  Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.  Εστίαση στην ειδικότερη θεματική της ανάπτυξης των λέξεων πολύ νωρίς στη ζωή.

Tαινίες:

• Ο χιμπατζής μπονόμπο Κάνζι που έμαθε να επικοινωνεί με λεξιγράμματα και να κατανοεί ομιλία) βλ. μεταξύ άλλων
  http://www.youtube.com/watch?v=wRM7vTrIIis,
  http://www.youtube.com/watch?v=jKauXrp9dl4,
  http://www.youtube.com/watch?v=QBlDGX95eys
  
  
• Επικοινωνία κατά την προλεκτική περίοδο, βλ. μεταξύ άλλων 
  http://www.youtube.com/watch?v=lih0Z2IbIUQ,
  http://www.youtube.com/watch?v=GARBeOrfhFo, 
  http://www.youtube.com/watch?v=SLN89GBlfvs\

Οι φοιτητές και οι φοιτήτρεις του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής Προσχολικής Ηλικίας

Χρήσιμη η εξοικείωση με τη γλωσσολογική περιγραφή της γλώσσας, ειδικά μέσω του υποχρεωτικού μαθήματος του πρώτου έτους με τίτλο «Γλώσσα, Κοινωνία και Νόηση» (βλ. http://eclass.uoa.gr/courses/ECD104/).

Δήμητρα Κατή

http://www.ecd.uoa.gr/?page_id=855
Καθηγήτρια Ψυχολογίας της Γλώσσας, με εστίαση στη σχέση γλώσσας και σκέψης,  ανάπτυξης της γλώσσας στα παιδιά,  επίσης σε ζητήματα γλώσσας  και εκπαίδευσης.  Σπουδές στα Πανεπιστήμια Βοστώνης, Λονδίνου και Ρέντιγκ.

Demetra Kati

http://www.ecd.uoa.gr/?page_id=1468
Professor of Psycholinguistics, specializing on the relation of language and thought, language development and  language in education.  Degrees from Boston University, The Universities of London and Reading. 

Στην οργάνωση των διαφανειών έχουν ενμέρει συμβάλει η Αλεξάνδρα Καρούσου και ο Στάθης Σελίμης.