Αττική ερυθρόμορφη αγγειογραφία της κλασικής εποχής

Ευρυδίκη Κεφαλίδου

Επίκουρη Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας

Βιογραφικό 

Συγγραφικό έργο

Μάθημα 1:

Εισαγωγή – Αναδρομή στην αρχή της ερυθρόμορφης αγγειογραφίας και στην εξέλιξή της μέχρι περ. το 470 π.Χ. – Χρονολόγηση

ΠΡΩΙΜΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (μέρος 1 από 3): Ζωγράφος των Νιοβιδών

Μάθημα 2:

ΠΡΩΙΜΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (μέρος 2 από 3): Ζ. της Altamura – Ζ. των Μαλλωτών Σατύρων - Ζ. της Bologna 279 - Z. της Villa Giulia - Ζ. του Σικάγου - Ζ. του Αλκίμαχου - Ζ. του Bowdoin. Μερικά ενδιαφέροντα θέματα (κυρίως επώνυμα αγγεία): Ζ. της Ωρείθυιας - Ζ. του Αιγίσθου - Ζ. του Οπωρώνα - Ζ. του Τροπαίου. Κυλικογράφοι (κυρίως κύλικες αλλά όχι μόνο): Ζ. του Πιστόξενου - Ζ. της Ταρκύνιας - Ζ. της Πενθεσίλειας

Μάθημα 3:

ΠΡΩΙΜΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (μέρος 3 από 3): Ζ. του Sabouroff - Σωτάδης (κεραμέας) και Ζ. του Σωτάδη.
ΩΡΙΜΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (μέρος 1 από 4): Ζ. του Αχιλλέα - Ζ. της Φιάλης

Μάθημα 4:

ΩΡΙΜΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (μέρος 2 από 4): Αγγεία λευκού εδάφους και λευκές λήκυθοι. Πολύγνωτος και Ομάδα Πολυγνώτου

Μάθημα 5:

ΩΡΙΜΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (μέρος 3 από 4): Ομάδα Πολυγνώτου (συνέχεια): Ζ. του Λυκάονος - Ζ. του Κλεοφώντος - Ζ. του Δίνου

Ύστεροι Μανιεριστές: Ζ. της Ναυσικάς - Ζ. του Ηφαίστου

Μάθημα 6:

ΩΡIMH ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (μέρος 4 από 4): Ζ. του Λουτρού – Ζ. του Schuvalov – Ζ. της Ερέτριας - Ζ. του Κόδρου - Ζ. της Πηνελόπης – Άλλοι αγγειογράφοι

Μάθημα 7:

Υστερη κλασική περίοδος Ι (περίπου 420-370 π.Χ.) (μέρος 1 από 2): Πλούσιος Ρυθμός: Ζ. του Μειδία - Αριστοφάνης – Αίσων

Μάθημα 8:

ΥΣΤΕΡΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ι (περίπου 420-370 π.Χ.) (μέρος 2 από 2): Πολίων – Ζ. του Προνόμου – Ζ. του Κάδμου – Ζ. του Νικία – Ζ. του Τάλω – Ζ. του Μελεάγρου. Απλός Ρυθμός: Ζ. της Ιένας

Μάθημα 9:

ΥΣΤΕΡΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΙ (περίπου 370-330/320 π.Χ.) (μέρος 1 από 2): Ρυθμός Κέρτς

Μάθημα 10:

ΥΣΤΕΡΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΙ (περίπου 370-330/320 π.Χ.) (μέρος 2 από 2): Ρυθμός Κέρτς- όψιμα παραδείγματα. Σημαντικά αγγεία του 4^ου αιώνα π.Χ.: μελέτες περιπτώσεων

Μάθημα 11:

Άσκηση-εργαστήριο στο Μουσείο του Τομέα Αρχαιολογίας

Μάθημα 12 &13:

Επισκέψεις στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (και στη Συλλογή Αγγείων)

H εικονιστική/αφηγηματική διακόσμηση των αγγείων μας δίνει πλούσιες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή, τη μυθολογία, τη θρησκεία, τον αθλητισμό, την ιδεολογία, την κοινωνία, ακόμη και για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της ελληνικής αρχαιότητας.

Στο μάθημα εξετάζεται η γραπτή κεραμική σε μία συγκεκριμένη περιοχή εποχή και σε μια συγκεκριμένη περιοχή, δηλαδή στην Αττική από τα μέσα του 5ου έως και το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.

Οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν τις τεχνικές κατασκευής, τα σχήματα και τις χρήσεις των αγγείων, καθώς και την εμπορική τους διακίνηση (εξαγωγές) σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο.

Σημαντικός στόχος είναι να εμβαθύνουν στην πλούσια εικονογραφία της κεραμικής, να ασκηθούν στον τρόπο «ανάγνωσης» των εικόνων και να κατανοήσουν τις μεθόδους της εικαστικής αφήγησης, η οποία διαφέρει πολύ από την αφήγηση μέσω του γραπτού ή του προφορικού λόγου. Οι πληροφορίες των εικόνων φωτίζουν πολλές πτυχές της ζωής, οι οποίες μπορεί να μας είναι άγνωστες από άλλου είδους αρχαίες πηγές.

Με την επιτυχή παρακολούθηση του μαθήματος θα είναι σε θέση να αντλούν ποικίλες αλλά και ειδικές πληροφορίες μέσα από τις εικόνες που ζωγραφίστηκαν σε μια εποχή η οποία σημαδεύτηκε από σημαντικά ιστορικά και πολιτικά γεγονότα, όπως η εδραίωση και η εξάπλωση της αθηναϊκής ηγεμονίας, ο Πελοποννησιακός πόλεμος και η κατοπινή ανάδειξη νέων πολιτικών δυνάμεων, μέχρι την τελική άνοδο και επικράτηση του Βασιλείου της Μακεδονίας.

ΒΑΣΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ (αλφαβητικά)

• Boardman, J. Αθηναϊκά ερυθρόμορφα αγγεία. Κλασική περίοδος (μετάφρ. Ε. Παπουτσάκη-Σερμπέτη), Αθήνα, 1995.
• Robertson, M. H τέχνη της αγγειογραφίας στην κλασική Αθήνα (μετάφρ. Μ. Καραμπατέα & Μ. Κόμβου), Αθήνα, 2001.
• Scheibler, I. Ελληνική Κεραμική. Παραγωγή, εμπόριο και χρήση των αρχαίων ελληνικών αγγείων (μετάφρ. Ε. Μανακίδου), Αθήνα 1992 [α΄ γερμ. έκδ. 1983].
• Τιβέριος, Μ. Ελληνική Τέχνη - Αρχαία Αγγεία, Αθήνα 1996.

1. Διδασκαλία στην αίθουσα, εξολοκλήρου με προβολή Power-Point
2. Εργαστήριο στη Συλλογή Κεραμικής του Μουσείου του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας (Κτήριο Φιλοσοφικής Σχολής, 2^ος όροφος).
3. Επισκέψεις στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας

Ι. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (αλφαβητικά)

A. ΒΑΣΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ

• Boardman, J. Αθηναϊκά ερυθρόμορφα αγγεία. Κλασική περίοδος (μετάφρ. Ε. Παπουτσάκη-Σερμπέτη), Αθήνα, 1995.
• Robertson, M. H τέχνη της αγγειογραφίας στην κλασική Αθήνα (μετάφρ. Μ. Καραμπατέα & Μ. Κόμβου), Αθήνα, 2001.
• Scheibler, I. Ελληνική Κεραμική. Παραγωγή, εμπόριο και χρήση των αρχαίων ελληνικών αγγείων (μετάφρ. Ε. Μανακίδου), Αθήνα 1992 [α΄ γερμ. έκδ. 1983].
• Τιβέριος, Μ. Ελληνική Τέχνη - Αρχαία Αγγεία, Αθήνα 1996.

Β. ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΣΥΝΑΦΕΙΣ  ΜΕΛΕΤΕΣ  (χρήσεις, εμπόριο και εικονογραφία αρχαίας κεραμικής) 

• Boardman, J. Η ιστορία των αρχαίων ελληνικών αγγείων (μετάφρ. Κ. Κοπανιάς) Αθήνα 2006[α΄ αγγλ. έκδ. 2001]: τα αρχαία αγγεία ως σημαντική πηγή για τη μελέτη των κοινωνιών που τα δημιούργησαν (απόψεις  για τη ζωή, τον μύθο, αλλά και για την πολιτική), η στυλιστική εξέλιξη των αγγείων, οι ταυτίσεις των αγγειογράφων, οι τεχνικές για το πλάσιμο και τη διακόσμησή τους, η καθημερινή ζωή των κεραμιστών στις αρχαίες ελληνικές πόλεις, το εμπόριο των αγγείων, κ.ά. συναφή θέματα.
• Carpenter, T. H. Art and Myth in Ancient Greece, Λονδίνο-Νέα Υόρκη 1991: ευσύνοπτο εικονογραφημένο εγχειρίδιο, με έμφαση στην εικονογραφία της κεραμικής.
• Clark, A., Elston, M. & Hart, M. L., Understanding Greek Vases. AGuidetoTerms, Styles, andTechniques, Los Angeles 2002: ευσύνοπτο εικονογραφημένο ‘λεξικό’ για τους αγγειοπλάστες, τους αγγειογράφους, τα σχήματα και την τεχνολογία των αγγείων.
• Cook. R. M. Ελληνική Αγγειογραφία (μετάφρ. Δ. Τσουκλίδου), Αθήνα 1994 [α΄ & β΄ αγγλ. έκδ. 1960, 1972]: γεωμετρικός ρυθμός, ανατολίζων και μελανόμορφος ρυθμός, ερυθρόμορφος ρυθμός, ελληνιστική κεραμική, μελαμβαφής κεραμική, τεχνικές κατασκευής και διακόσμησης, σχήματα αγγείων, επιγραφές στα αγγεία, χρονολόγηση κεραμικής, σημασία της κεραμικής, κ.ά. συναφή θέματα. 
• Mertens, J. R.  How to Read Greek Vases, Yale-New Haven-Λονδίνο 2010: διεξοδική εικονογραφική ανάλυση επιλεγμένων παραδειγμάτων (διαχρονικά), με άριστη εικονογράφηση.
• Rasmussen, T. & Spivey, N. (επιμ.), Προσεκτικές ματιές στα ελληνικά αγγεία (μετάφρ. Θ. Ξένος), Αθήνα 1997 [α΄ αγγλ. εκδ. 1991]: γεωμετρικός ρυθμός, Κόρινθος και ανατολίζων ρυθμός, οι κεραμείς και οι αγγειογράφοι στην Αθήνα του 6ου και 5ου αιώνα π.Χ., ελληνιστικά αγγεία, η αγγειογραφία της Κάτω Ιταλίας, εμπόριο αγγείων, κ.ά. συναφή θέματα.
• Sparkes, B. Α. Greek Pottery. AnIntroduction, Manchester-Νέα Υόρκη 1991: κατασκευή αγγείων στα κεραμικά εργαστήρια, σχετική απόλυτη χρονολόγηση της κεραμικής, σχήματα και χρήσεις των αγγείων, τα διαφορετικά είδη της διακόσμησης, εμπόριο αγγείων κ.ά. συναφή θέματα.
• Sparkes, B. Α. Ερυθρό και μέλαν. Μελέτες στην αρχαία ελληνική κεραμική (μετάφρ. Δ. Τσιαφάκη), Αθήνα 1996 [α΄ αγγλ. έκδ. 1996]: οι κυριότερες φάσεις στην ιστορία της ελληνικής κεραμικής παραγωγής (διακοσμημένης και αδιακόσμητης), οι σύγχρονες αξιολογήσεις των τρόπων μελέτης της ελληνικής κεραμικής, η εικονογραφία των αγγείων και η κοινωνία που τα παρήγαγε, οι πληροφορίες που δίνει η μελέτη των αγγείων για την κοινωνία, την ιστορία της τέχνης, τη μυθολογία και την οικονομία, η ιστορία της συλλογής της ελληνικής κεραμικής από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα (σύγχρονο εμπόριο αγγείων στην αγορά έργων τέχνης), κ.ά. συναφή θέματα.

Γ. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ

• Benz, Μ., Geominy W., & Müller. J. M. (επιμ.), TonArt - Virtuosität antiker Töpfertechnik, Petersberg 2010.
• Cohen, B.  (επιμ.). The Colors of Clay: SpecialTechniquesinAthenianVases, Los Angeles 2008: σημαντικές μελέτες για τις ειδικές τεχνικές που κατά καιρούς εφαρμόζονταν στα αγγεία.
• Noble, J.V. The Techniques of Painted Attic Pottery (αναθεωρημένη έκδοση) Λονδίνο 1988 [α΄ έκδοση 1965]: βασικό έργο αναφοράς για την τεχνολογία της αρχαίας κεραμικής.
• Schreiber, T. Athenian Vase Construction. A Potter’s Analysis, Malibu 1999: η τεχνολογία κατασκευής των αρχαίων αγγείων από τη σκοπιά μιας σύγχρονης εξειδικευμένης κεραμίστριας.

ΙΙ. ΠΗΓΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

• Beazley Archive Pottery Database: http://www.beazley.ox.ac.uk/pottery
• Κλασική αγγειογραφία: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos
• Οι επίσημοι ιστότοποι των ελληνικών και ξένων Μουσείων και επιστημονικών ιδρυμάτων