Ζωϊκή Ποικιλότητα

Θεωρία

Εισαγωγή : Ορισμός. Τα συστατικά της ζωικής ποικιλότητας. Η μέτρηση της ζωικής ποικιλότητας στο γεωγραφικό χώρο.

Συγκριτική θεώρηση της δομής και λειτουργίας των ζωικών οργανισμών: Διαφοροποίηση των σωματικών σχεδίων. Δομικές και φυσιολογικές προσαρμογές.

Η κατανομή των ζωικών οργανισμών στο χώρο και στο χρόνο : Η κατανομή των ζωικών οργανισμών στο χώρο. Ζωογεωγραφικές περιοχές. Ενδημισμός. Περιοχές υψηλής ποικιλότητας και ενδημισμού. Νησιωτική ζωογεωγραφία. Η διαφοροποίηση της ζωικής ποικιλότητας στο χρόνο.

Η σημασία και η διατήρηση των ζωικών ειδών:Οι απειλές προς τους ζωικούς οργανισμούς. Η διατήρηση των ζωικών ειδών.

Η ζωική ποικιλότητα του ελλαδικού χώρου: Είδη, γνωρίσματα, στρατηγικές διαβίωσης, συμπεριφορά, γεωγραφική κατανομή, απειλές, μέτρα διατήρησης.

Εργαστήρια

1. Συγκριτική μελέτη άκρων και κίνησης Σπονδυλοζώων.
2. Μορφολογικές προσαρμογές Εντόμων.
3. Νησιωτική βιογεωγραφία.
4. Πανιδικές ομοιότητες, ιστορική βιογεωγραφία, φυλογεωγραφία.
5. Υποδειγματικές περιπτώσεις διατήρησης των ζώων.
6. Μέθοδοι συλλογής και μελέτης. Αναγνώριση Εντόμων.
7. Τεχνικές και μέθοδοι δειγματοληψίας, αναγνώριση και ποικιλότητα των Αμφιβίων και των Ερπετών της Ελλάδας.
8. Μέθοδοι μελέτης, βιογεωγραφία και μετανάστευση των Πτηνών της Ελλάδας.
9. Τεχνικές σύλληψης και αναγνώριση των Θηλαστικών της Ελλάδας.
10. Άσκηση υπαίθρου: παρατήρηση, καταγραφή, συλλογή και μελέτη ζωικών ομάδων, προσδιορισμός δειγμάτων και αναλύσεις ποικιλότητας.

Οι στόχοι του μαθήματος Ζωική Ποικιλότητα είναι:

Η απόκτηση γνώσεων για τη ζωική ποικιλότητα της Γης αλλά και της Ελλάδας ειδικότερα, για τους παράγοντες που τη διαμορφώνουν, για την κατανομή της στο χώρο και το χρόνο, για τις απειλές που δέχεται και για τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται ώστε η ποικιλότητα αυτή να διατηρηθεί.

Η απόκτηση δεξιοτήτων για τη μελέτη της ζωικής ποικιλότητας τόσο στο εργαστήριο όσο και στο πεδίο.

Για την επιτυχή ολοκλήρωση αυτών των στόχων είναι απαραίτητο, οι φοιτητές να έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς είτε το θεωρητικό, είτε το εργαστηριακό μέρος των μαθημάτων  Ζωολογία Ι και Ζωολογία ΙΙ.

“Νησιωτική Βιογεωγραφία”, Whittaker R.J., Fernandez - Palacios J.M,  ΙΤΕ/Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης . Ηράκλειο, 2009 - ISBN: 978-960-524-283-Χ.

Ζωική Ποικιλότητα. Α. Λεγάκις και Ρ. Πολυμένη (επιμέλεια).

Ζωική Ποικιλότητα. Εργαστηριακές Ασκήσεις. Α. Λεγάκις και Ρ. Πολυμένη (επιμέλεια).  

Γενικά για την ελληνική φύση

Gibbons B. (2004). Οδοιπορικό στην ελληνική φύση. Explorer, 319 σελ.

Masseti M. (επιμ.) (2002). Το νησί των ελαφιών. Δήμος Ρόδου, 224 σελ.

Κατσαδωράκης Γ. (1999). Η φυσική κληρονομιά της Ελλάδας. WWF, 226 σελ.

Πέτσης Θ. & Γουργουρίνη Π. (2003). Ελληνική φύση. Οδηγός εξερεύνησης. Εκδόσεις Λυνξ, 310 σελ.      

Σφήκας Γ. (1985). Η ελληνική φύση μέσα στους αιώνες. Μικρή Βιβλιοθήκη, 112 σελ.

Σφήκας Γ. & Τσούνης Γ. (1993). Οικοτουριστικός οδηγός της Ελλάδας. Γεν. Γραμμ. Νέας Γενιάς - Ελληνική Εταιρεία Προστασίς της Φύσης, 195 σελ.

Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Φύσης. 2004. Οι προστατευόμενες περιοχές Natura 2000 στην Ελλάδα. ΕΕΠΦ, 200 σελ.

Βιβλία για συγκεκριμένες ομάδες ζώων

Arnold N. & Ovenden D.. (2002) Collins field guide to the reptiles and amphibians of Britain and Europe. Collins, 2nd ed.

Askew R.P. (2004). The dragonflies of Europe. Harley Books, 2nd ed. 308 σελ.

Bang P. & Dahlstrom P. (2004). Animal tracks and signs. Oxford University Press. 264 σελ.

Beaman, M. & Madge, S. (1998). The handbook of bird identification for Europe and the western Palearctic. Christopher Helm Publishers. 868 σελ.

Bennett D. (1999). Reptiles and Amphibians. Expedition Field Techniques. Expedition Advisory Centre.

Brook R. (2004). Birding on the Greek island of Lesvos. 60 σελ.

Brown R., Ferguson J., Lawrence M. & Lees D. (2003). The tracks and signs of the birds of Britain and Europe: an identification guide. 2nd edition. Christopher Helm, 333 σελ.

Chinery, M. (1997). Collins field guide to the insects of Britain and Northern Europe.  3d edition. Harper Collins. 448 σελ.

Chinery, M. (2007). Insects of Britain and western Europe. A. & C. Black Publishers. 320 σελ.

Coghlan S. (2001). A birdwatching guide to Crete. Arlequin Press, 92 σελ.

du Chatenet G. (2000). Coleoptères phytophages d’Europe. Vol. 1. NAP Editions.

du Chatenet G. (2002). Coleoptères phytophages d’Europe. Vol. 2. NAP Editions.

du Chatenet G. (2005). Coleoptères d’Europe, Carabes, Carabiques et Dytiques. Vol. 1. NAP Editions.

Fitter, R. & R. Manuel (1995). Lakes, rivers, streams and ponds of Britain and North-West Europe. Harper Collins.

Handrinos, G. & T. Akriotis (1997). The birds of Greece. Christopher Helm.

Harrison, C. J. O. and P. Castell (1998). Collins field guide to the bird nests, eggs and nestlings of Britain and Europe with north Africa and the Middle East. Harper Collins.

Heyer R.W., Donnelly M.A., McDiarmid R.W., Hayek L.-A.C., & Foster M.S. (eds.) (1994). Measuring and monitoring biological diversity. Standard methods for amphibians. Smithsonian Inst. Press.

Jonnson, L. (1996). Birds of Europe with North Africa and the Middle East. Christopher Helm. 559 σελ.

Kerney M.P. & Cameron R.A.D. (1979). A field guide to the land snails of Britain and North-west Europe. Collins. 288 σελ.

MacDonald, D. (2005). Collins field guide to the mammals of Britain and Europe, Harper Collins. 384 σελ.

Peterson, R. T., Mountfort G. & Hollom P.A.D. (2004). Collins field guide to the birds of Britain and Europe. 5th edition. Harper Collins, 261 σελ.

Peterson R.Τ., Mountfort G, Hollom P.A.D., Huxley J. , Κανέλλης A. & Bauer W. (1981). Τα Πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης. Εκδόσεις Χρυσός Τύπος Α.Ε.

Roberts, M. J. (1995). Collins field guide to the spiders of Britain and Northern Europe. Harper Collins. 383 σελ.

Roche, J.-C. (2003). Bird songs and calls of Britain and Europe. (4 CDs). 2nd edition.

Svensson L. & Grant P.J. (2001) Collins bird guide. Harper Collins. 392 σελ.

Tolman T. & Lewington R. (2004). Collins field guide to the butterflies of Britain and Europe. Collins, 2nd ed. 320 σελ.

Welch H., Rose L., Moore D., Oddie B. & Sigg H. (1996). Where to watch birds in Turkey, Greece and Cyprus. Reed International Books Limited.

Wilson, D. E., Cole R.F., Nichols J.D., Rudran R. & Foster M.S. (eds.) (1996). Measuring and monitoring biological diversity. Standard methods for mammals. Smithsonian Inst. Press

Βαλάκος .Δ., Δημάκη Μ. & Παφίλης Π. (2004). Φυσική ιστορία της Λέσβου. Ερπετά και αμφίβια. Πανεπιστήμιο Αθηνών. 128 σελ.

Δημητρόπουλος Α. & Ιωαννίδης Γ. (2002). Ερπετά της Ελλάδας και της Κύπρου. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. 275 σελ.

Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (1996). Όλα τα πουλιά της Ελλάδας. Ελεύθερος Τύπος. 287 σελ.

Παμπέρης, Λ. (1997). Οι πεταλούδες της Ελλάδας. Μπάστας-Πλέσσας.

Καρανδεινός, Μ. (επιμ.) (1992). Το κόκκινο βιβλιο των απειλουμένων σπονδυλοζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία-Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία.

Πανεπιστήμιο Πάτρας & Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας (1996). Θηλαστικά και ερπετά της Ελλάδας. Ελεύθερος Τύπος. 238 σελ.

Παπαϊωάννου Χ. (2003). Αγριόγιδο, στα όρια της επιβίωσης. Πίνδος Περιβαλλοντική, 88 σελ.

Τσούνης Γ. (1999): Bird watching: Στο μαγικό κόσμο των πουλιών. Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα. 401 σελ.

Χανδρινός Γ. & Δημητρόπουλος Α. (1983) Αρπακτικά πουλιά της Ελλάδας. Εκδόσεις Ευσταθιάδη, Αθήνα. 199 σελ.

Βιογεωγραφία

Avise J.C. (1999). Phylogeography. The history and formation of species. Harvard Univ. press. 447 σελ.

Cox C.B. & Moore P.D. (2004). Biogeography: an ecological and evolutionary approach. Blackwell. 7th edition. 298 σελ.

Huggett R.J. (2004). Fundamentals of biogeography. Routledge. 2nd edition. 261 σελ.

Lomolino M.V., Brown J.H. & Riddle B.R. (2005). Biogeography. Sinauer. 3nd edition. 845 σελ.

MacArthur R. & Wilson E.O. (2001). The theory of island biogeography. Princeton Univ. Press. 2nd edition. 203 σελ.

Macdonald G. (2003). Biogeography: Introduction to space, time and life. Wiley. 518 σελ.

Whittaker R.J. & Fernandez-Palacios J.M. (2006). Island biogeography. Ecology, evolution and conservation. Oxford Univ. Press. 401 σελ.

Βιβλία για διατήρηση

Hambler C. (2003). Conservation. Cambridge Univ. Press. 368 σελ.

Pullin A.S. (2002). Conservation biology. Cambridge Univ. Press. 345 σελ.

Primack R.B. (2006). Essentials of conservation biology. Sinauer. 4d edition. 530 σελ.

Primack R.B. (2004). A primer on conservation biology. Sinauer. 3d edition. 320 σελ.

Ιστότοποι

• thekingdomanimalia.blogspot.gr
  Ιστολόγιο για το ζωικό βασίλειο γραμμένο από τους φοιτητές του μαθήματος Ζωική Ποικιλότητα.
  
  
• old.biol.uoa.gr/zoolmuseum/
  Ο ιστότοπος του Ζωολογικού Μουσείου του Παν. Αθηνών. Χρήσιμες πληροφορίες για τη βιοποικιλότητα της Ελλάδας και συνδέσεις με ιστότοπους που έχουν σχέση με τα ζώα.
  
  
• yrefail.net/Thasos/index.htm
  Μια υποδειγματική σελίδα για τη φυσική ιστορία της Θάσου με πολλά επιστημονικά δεδομένα για την πανίδα της και όχι μόνο.
  
  
• www.ornithologiki.gr
  Στοιχεία για τα πουλιά της Ελλάδας και για τις περιοχές που είναι σημαντικές γι’ αυτά.
  
  
• www.herpetofauna.gr
  Κατάλογος με όλα τα ερπετά και αμφίβια που απαντούν στην Ελλάδα, με φωτογραφίες και βασικές πληροφορίες για κάθε είδος.
  
  
• greekdragonfly.nature4stock.com
  Τα οδοντόγναθα της Ελλάδας: πληροφορίες, φωτογραφίες, βιολογικά δεδομένα κ.ά. για τις λιβελούλες στην Ελλάδα.
  
  
• tolweb.org/tree
  Ο ιστότοπος του προγράμματος Tree of Life που επιδιώκει να αναπαραστήσει τη φυλογένεση όλων των ζωντανών οργανισμών.
  
  
• animaldiversity.ummz.umich.edu
  Στοιχεία για ένα μεγάλο αριθμό ζωικών ειδών γραμμένα κυρίως από τους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Michigan.
  
  
• eol.org
  Πρόσβαση στη γνώση της ζωής πάνω στη Γη.
  
  
• www.faunaeur.org
  Όλη η πανίδα της Ευρώπης με πληροφορίες για τη γεωγραφική εξάπλωση και τη συστηματική των ζωικών ειδών της ξηράς και των γλυκών νερών της Ευρώπης.

• Διδασκαλία από καθ’ έδρας και συμπληρωματική-ενισχυτική εκπαίδευση μέσω ασύγχρονης πλατφόρμας.
• Εργαστήριο
• Εργασία στο πεδίο

Εξετάσεις

Εργασίες

Προπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος Βιολογίας και πτυχιούχοι του Τμήματος.

Γενικές προαπαιτούμενες γνώσεις και πιθανή προετοιμασία για παρακολούθηση του μαθήματος:

  -  Ζωολογία Ι (102) http://eclass.uoa.gr/courses/BIOL106/
  -  Ζωολογία ΙΙ (203) http://eclass.uoa.gr/courses/BIOL114/

Aναστάσιος Λεγάκις, Αναπληρωτής Καθηγητής

Ρόζα-Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια

Παναγιώτης Παφίλης, Επίκουρος Καθηγητής